Jak była mowa na początku, celem postępowania przygotowawczego jest:
- ustalenie, czy został popełniony czyn zabroniony i czy stanowi on przestępstwo,
- wykrycie i w razie potrzeby ujęcie sprawcy,
- zebranie danych w związku z przeprowadzonym wywiadem środowiskowym oraz badaniem oskarżonego,
- wyjaśnienie okoliczności sprawy, w tym ustalenie osób pokrzywdzonych i rozmiarów szkody,
- zebranie, zabezpieczenie i w niezbędnym zakresie utrwalenie dowodów dla sądu.
W postępowaniu przygotowawczym należy dążyć także do wyjaśnienia okoliczności, które sprzyjały popełnieniu czynu.
Zgodnie z treścią art. 298 i n. KPK, postępowanie przygotowawcze prowadzi lub nadzoruje prokurator, a w zakresie przewidzianym w ustawie prowadzi je Policja. W niektórych sytuacjach uprawnienia Policji przysługują innym organom. W postępowaniu przygotowawczym pokrzywdzony i podejrzany są stronami. W wypadkach wskazanych w KPK określone uprawnienia przysługują również osobom nie będącym stronami.
Pierwszą formą jaką może przybrać postępowanie przygotowawcze jest śledztwo. Przesłanką decydującą o powyższym trybie takiego postępowania jest zajście uzasadnionego podejrzenia popełnienia przestępstwa określonej kategorii. Śledztwo prowadzi się w sprawach:
- w których rozpoznanie w pierwszej instancji należy do właściwości sądu okręgowego,
- o występki – gdy osobą podejrzaną jest sędzia, prokurator, funkcjonariusz Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Służby Celnej lub Centralnego Biura Antykorupcyjnego,
- o występki – gdy osobą podejrzaną jest funkcjonariusz Straży Granicznej, Żandarmerii Wojskowej, finansowego organu postępowania przygotowawczego lub organu nadrzędnego nad finansowym organem postępowania przygotowawczego, w zakresie spraw należących do właściwości tych organów lub o występki popełnione przez tych funkcjonariuszy w związku z wykonywaniem czynności służbowych,
- o występki, w których nie prowadzi się dochodzenia,
- o występki, w których prowadzi się dochodzenie, jeżeli prokurator tak postanowi ze względu na wagę lub zawiłość sprawy.
Wówczas wydaje się z urzędu lub na skutek zawiadomienia o przestępstwie postanowienie o wszczęciu śledztwa, w którym określa się czyn będący przedmiotem postępowania oraz jego kwalifikację prawną.
Drugą formą postępowania przygotowawczego jest dochodzenie. Ogólnie rzecz biorąc ma ono miejsce w przypadku podejrzenia popełnienia przestępstw o „lżejszym” charakterze. Zgodnie z treścią art. 325b KPK, dochodzenie prowadzi się w sprawach o przestępstwa należące do właściwości sądu rejonowego:
- zagrożone karą nieprzekraczającą 5 lat pozbawienia wolności, z tym że w wypadku przestępstw przeciwko mieniu tylko wówczas, gdy wartość przedmiotu przestępstwa albo szkoda wyrządzona lub grożąca nie przekracza 100.000 zł,
- przewidziane w art. 159 (bójka lub pobicie z użyciem niebezpiecznych przedmiotów), art. 254a(zakłócenie działania sieci lub jej uszkodzenie) i art. 262 § 2 (grabież zwłok lub innego spoczynku zmarłego) Kodeksu karnego,
- przewidziane w art. 279 § 1 (kradzież z włamaniem), art. 286 § 1 i 2 (oszustwo) oraz w art. 289 § 2 (zabór pojazdu) Kodeksu karnego, jeżeli wartość przedmiotu przestępstwa albo szkoda wyrządzona lub grożąca nie przekracza 100.000 zł.
Pamiętajmy przy tym, że dochodzenia nie prowadzi się:
- w stosunku do oskarżonego pozbawionego wolności w tej lub innej sprawie, chyba że:
-zastosowano zatrzymanie,
-sprawcę ujętego na gorącym uczynku lub bezpośrednio potem tymczasowo aresztowano,
- jeżeli oskarżony jest nieletni, głuchy, niemy, niewidomy lub gdy biegli lekarze psychiatrzy powołani do wydania opinii w sprawie stwierdzą, że poczytalność oskarżonego w chwili popełnienia zarzucanego mu czynu lub w czasie postępowania jest wyłączona albo w znacznym stopniu ograniczona.
