Sprawy rozstrzygane trybie przyspieszonym
W postępowaniu przyspieszonym mogą być rozpoznawane sprawy o przestępstwa podlegające rozpoznaniu w trybie uproszczonym, tj. takie które poprzedzone były dochodzeniem. Najczęściej są to sprawy dotyczące drobnych kradzieży, wandalizmu, prowadzenia pojazdów pod wpływem alkoholu, stawiania czynnego oporu policjantowi, zaboru pojazdu oraz prywatnoskargowe przestępstwa o charakterze chuligańskim. Należy pamiętać, że charakter chuligański ma występek polegający na umyślnym zamachu na zdrowie, na wolność, na cześć lub nietykalność cielesną, na bezpieczeństwo powszechne, na działalność instytucji państwowych lub samorządu terytorialnego, na porządek publiczny, albo na umyślnym niszczeniu, uszkodzeniu lub czynieniu niezdatną do użytku cudzej rzeczy, jeżeli sprawca działa publicznie i bez powodu albo z oczywiście błahego powodu, okazując przez to rażące lekceważenie porządku prawnego.
Co ważne, postępowanie to może być zastosowane jedynie wtedy, gdy sprawca został ujęty przez policję na gorącym uczynku lub bezpośrednio potem (np. w wyniku pościgu). Istotne jest także to, że policja musi takiego sprawcę zatrzymać, przesłuchać i w ciągu 48 godzin zebrać materiał dowodowy, np. przesłuchać świadków, czy pobrać krew do analizy na zawartość alkoholu oraz sporządzić wniosek do sądu o ukaranie. Można jednak odstąpić od zatrzymania i przymusowego doprowadzenia do sądu sprawcy lub zwolnić zatrzymanego, pod warunkiem że zostanie on zobowiązany do stawiennictwa w sądzie w wyznaczonym miejscu i czasie, w okresie nieprzekraczającym 72 godzin od chwili zatrzymania. W stosunku do sprawcy występku o charakterze chuligańskim można to zrobić wyjątkowo, jeżeli z okoliczności wynika, że sprawca stawi się w sądzie w wyznaczonym miejscu i czasie oraz nie będzie utrudniał postępowania w inny sposób
Dochodzenie w postępowaniu przyspieszonym
Dochodzenie w postępowaniu przyspieszonym można ograniczyć do przesłuchania osoby podejrzanej w charakterze podejrzanego oraz zabezpieczenia dowodów w niezbędnym zakresie. Podejrzanego trzeba pouczyć na piśmie o przysługujących mu prawach i ciążących na nim obowiązkach. Taka osoba ma bowiem prawo do składania wyjaśnień, odmowy składania wyjaśnień lub odmowy odpowiedzi na pytanie. Podejrzany może również skorzystać z obrońcy z urzędu lub zażądać wezwania wskazanego przez niego adwokata. Adwokaci pełnią specjalne dyżury przy sądach 24-godzinnych i w każdej chwili można skorzystać z ich pomocy. Podejrzany ma także prawo do złożenia wniosku o wydanie wyroku skazującego i wymierzenie mu określonej kary lub środka karnego bez przeprowadzania postępowania dowodowego, czyli może złożyć tzw. wniosek o dobrowolne poddanie się karze. Jeśli okoliczności przestępstwa nie pozostawiają wątpliwości a postawa podejrzanego wskazuje na to, iż cele postępowania zostaną osiągnięte, prokurator może złożyć do sądu wniosek o wydanie wyroku skazującego i orzeczenie uzgodnionej z podejrzanym kary lub środka karnego bez przeprowadzania rozprawy. Należy jednak pamiętać, że w takiej sytuacji prokurator musi go przesłuchać. Ponadto podejrzany jest zobowiązany poddać się oględzinom i badaniom, w tym badaniom psychologicznym i psychiatrycznym, pobieraniu prób krwi, włosów i wydzielin organizmu, pobieraniu odcisków palców, fotografowaniu i okazywaniu w celach rozpoznawczych innym osobom. Ma on również obowiązek stawiania się na każde wezwanie sądu oraz zawiadamiania o zmianie miejsca swojego pobytu.
Wniosek zamiast aktu oskarżenia
Charakterystyczny dla postępowania przyspieszonego jest brak aktu oskarżenia. Zamiast niego Policja sporządza wniosek o rozpoznanie sprawy w postępowaniu przyspieszonym, który zastępuje akt oskarżenia. Wniosek ten, wraz z zebranym materiałem dowodowym, musi zostać przekazany do sądu w ciągu 48 godzin od chwili zatrzymania lub oddania sprawcy w ręce policji. Dodatkowo należy o tym niezwłocznie powiadomić prokuratora. Odpis wniosku o rozpoznanie sprawy prezes sądu lub sąd doręcza oskarżonemu oraz jego obrońcy, jeżeli został ustanowiony, oznaczając czas na przygotowanie do obrony.
Rozprawa
Zaraz po dostarczeniu oskarżonego i wniosku o ukaranie do sądu przeprowadza się rozprawę. Oskarżony jest najczęściej doprowadzony na salę rozpraw. Policja może jednak zwolnić oskarżonego i zobowiązać go do stawienia się do sądu na wezwanie. W razie niestawiennictwa oskarżonego, jeżeli sąd uzna nieobecność oskarżonego na rozprawie za nieusprawiedliwioną, może prowadzić rozprawę pod jego nieobecność, a wydanego wyroku nie uważa się za zaoczny. Odpis wniosku o rozpoznanie sprawy załącza się do akt sprawy. Co ważne, niedopuszczalne jest powództwo cywilne.
Przekazanie sprawy do zwykłego postępowania
W sytuacji, gdy przed rozprawą główną lub w jej toku sąd stwierdzi, że sprawa nie podlega rozpoznaniu w trybie przyspieszonym albo nie można jej rozpoznać z zachowaniem dopuszczalnego czasu przerw w rozprawie, wówczas rozpoznaje on sprawę w dalszym ciągu w trybie uproszczonym w tym samym składzie. Jeżeli sprawy nie można rozpoznać także w trybie uproszczonym sąd rozstrzyga w przedmiocie środka zapobiegawczego i przekazuje sprawę prokuratorowi w celu przeprowadzenia postępowania przygotowawczego na zasadach ogólnych. Jednocześnie musi zawiadomić o tym pokrzywdzonego. W przypadku, gdy na podstawie okoliczności ujawnionych po rozpoczęciu przewodu sądowego sąd stwierdzi, że zachodzi potrzeba uzupełnienia postępowania dowodowego, zaś dokonanie niezbędnych czynności w postępowaniu sądowym powodowałoby znaczne trudności, wówczas przekazuje sprawę prokuratorowi w celu przeprowadzenia postępowania przygotowawczego na zasadach ogólnych. O tym fakcie również trzeba powiadomić pokrzywdzonego. Przed przekazaniem sprawy sąd musi rozstrzygnąć w przedmiocie środka zapobiegawczego. To samo dotyczy sytuacji, gdy na podstawie okoliczności ujawnionych po rozpoczęciu przewodu sądowego sąd przewiduje możliwość wymierzenia kary powyżej 2 lat pozbawienia wolności. W tym jednak wypadku sędzia, który brał udział w wydaniu postanowienia, jest z mocy prawa wyłączony od dalszego udziału w sprawie.
Wyrok nie tylko w 24 godziny
W postępowaniu uproszczonym wyrok nie zawsze zapada w ciągu 24 godzin. Co ważne, dni wolne od pracy nie są wliczane w okres czasu między zatrzymaniem a doprowadzeniem na rozprawę. Postępowanie przyspieszone można również prowadzić w razie potrzeby przerwania rozprawy z tym, że łączny czas zarządzonych przerw nie może jednak przekroczyć 14 dni.
Skrócona procedura odwoławcza
Postępowanie uproszczone charakteryzuje się także skróconą procedurą odwoławczą. Wniosek o sporządzenie na piśmie i doręczenie uzasadnienia wyroku może być zgłoszony ustnie do protokołu rozprawy lub posiedzenia albo złożony na piśmie w terminie zawitym 3 dni od daty ogłoszenia wyroku. Z kolei sąd jest zobowiązany sporządzić uzasadnienie wyroku w terminie 3 dni od daty złożenia takiego wniosku. Termin do wniesienia apelacji wynosi 7 dni i biegnie dla każdego uprawnionego od daty doręczenia mu wyroku z uzasadnieniem. W razie złożenia apelacji przekazuje się ją niezwłocznie wraz z aktami sądowi odwoławczemu. Ten z kolei rozpoznaje sprawę najpóźniej w ciągu miesiąca od daty jej wpływu.
