Jest ono uregulowane w Ustawie z 17 listopada 1964r. Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. z 1964r., Nr 43, poz. 296 ze zm.) a jego przedmiotem jest roszczenie, choć dopuszczalne jest również zabezpieczenie prawa. Zabezpieczenie może być udzielone w każdej sprawie cywilnej, nie może jednak zmierzać do zaspokojenia roszczenia, chyba że ustawa stanowi inaczej. Osobę składającą wniosek o udzielenie zabezpieczenia określa się w przepisach mianem uprawnionego, zobowiązany zaś to podmiot przeciwko któremu zabezpieczenie zostaje.
Udzielenia zabezpieczenia może żądać każda strona lub uczestnik postępowania, jeżeli uprawdopodobni roszczenie, które ma być zabezpieczone oraz interes prawny w udzieleniu zabezpieczenia.
Uprawdopodobnienie roszczenia to inaczej przedstawienie wszelkich dowodów i twierdzeń, które pozwolą sądowi stwierdzić, iż roszczenie faktycznie istnieje. Interes prawny w udzieleniu zabezpieczenia istnieje wtedy, gdy brak zabezpieczenia uniemożliwi lub poważnie utrudni wykonanie zapadłego w sprawie orzeczenia lub w inny sposób uniemożliwi lub poważnie utrudni osiągnięcie celu postępowania w sprawie. Zabezpieczenie udzielane jest na wniosek a w wypadkach, w których postępowanie może być wszczęte z urzędu, także z urzędu.
Postępowanie zabezpieczające może być wszczęte przed założeniem sprawy w sądzie, wraz z wniesieniem pozwu czy wniosku do sądu oraz w trakcie trwania postępowania sądowego. Udzielając zabezpieczenia przed wszczęciem postępowania w sprawie sąd wyznacza termin, w którym sprawa musi być wytoczona. Termin ten nie może przekraczać dwóch tygodni. Jeżeli uprawniony nie zainicjuje postępowania sądowego w terminie wskazanym w postanowieniu, wówczas zabezpieczenie upada. Najczęściej jednak wniosek o udzielenie zabezpieczenia składa się wraz ze złożeniem pozwu do sądu lub innego pisma wszczynającego postępowanie w sprawie.
Wierzyciel powinien we wniosku wskazać sposób zabezpieczenia a jeżeli sprawa dotyczy roszczenia pieniężnego musi także podać sumę zabezpieczenia.
Co do zasady przedmiotowy wniosek rozpoznawany jest przez sąd na posiedzeniu niejawnym. Sąd wydając postanowienie w przedmiocie zabezpieczenia oznacza przedmiot sprawy, sposób i zakres zabezpieczenia. W razie potrzeby może zastosować równocześnie kilka sposobów zabezpieczenia. Zabezpieczenie roszczeń pieniężnych następuje przez:
- zajęcie ruchomości, wynagrodzenia za pracę, wierzytelności z rachunku bankowego albo innej wierzytelności lub innego prawa majątkowego,
- obciążenie nieruchomości obowiązanego hipoteką przymusową,
- ustanowienie zakazu zbywania lub obciążania nieruchomości, która nie ma urządzonej księgi wieczystej lub której księga wieczysta zaginęła lub uległa zniszczeniu,
- obciążenie statku albo statku w budowie hipoteką morską,
- ustanowienie zakazu zbywania spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu,
- ustanowienie zarządu przymusowego nad przedsiębiorstwem lub gospodarstwem rolnym obowiązanego albo zakładem wchodzącym w skład przedsiębiorstwa lub jego częścią albo częścią gospodarstwa rolnego obowiązanego.
Jeżeli przedmiotem zabezpieczenia nie jest roszczenie pieniężne, sąd udziela zabezpieczenia w taki sposób, jaki stosownie do okoliczności uzna za odpowiedni, nie wyłączając sposobów przewidzianych do zabezpieczenia roszczeń pieniężnych. W szczególności sąd może:
- unormować prawa i obowiązki stron lub uczestników postępowania na czas trwania postępowania,
- ustanowić zakaz zbywania przedmiotów lub praw objętych postępowaniem,
- zawiesić egzekucję lub postępowanie wykonawcze,
- uregulować sposób roztoczenia pieczy nad małoletnimi dziećmi,
- nakazać wpisanie stosownego ostrzeżenia w księdze wieczystej lub we właściwym rejestrze.
W sprawach o rozwód, o separację oraz o unieważnienie małżeństwa, sąd może również orzec o wydaniu małżonkowi, opuszczającemu mieszkanie zajmowane wspólnie przez małżonków, potrzebnych mu przedmiotów
Zabezpieczenie nie może obejmować rzeczy, wierzytelności i praw, z których egzekucja jest wyłączona. Nie jest również dopuszczalne zabezpieczenie roszczeń przeciwko Skarbowi Państwa.
Dla nieruchomości, która ma urządzoną księgę wieczystą nie można wydać zarządzenia zakazującego zbywania lub obciążania nieruchomości w celu zabezpieczenia roszczenia pieniężnego. Taki sposób zabezpieczenia jest możliwy jedynie dla nieruchomości, która nie ma urządzonej księgi wieczystej. Przy zabezpieczeniu roszczeń niepieniężnych takie ograniczenie nie występuje.
Zabezpieczenie upada w razie prawomocnego zwrotu albo odrzucenia pozwu lub wniosku, oddalenia powództwa lub wniosku albo umorzenia postępowania.
Postanowienie sądu udzielające zabezpieczenia, opatrzone przez sąd klauzulą wykonalności, wysyłane jest tylko do wnioskodawcy, czyli uprawnionego. Uprawniony składa stosowny wniosek o wykonanie zabezpieczenia do komornika. Ten z kolei dokonuje stosownego zabezpieczenia. Jednocześnie powiadamia obowiązanego o wydanym postanowieniu sądowym i przesyła mu jego odpis.
