Jeżeli dwie osoby są jednocześnie względem siebie dłużnikami i wierzycielami, każda z nich może potrącić swoją wierzytelność z wierzytelności drugiej strony, jeżeli:
• przedmiotem obu wierzytelności są pieniądze lub rzeczy tej samej jakości oznaczone tylko co do gatunku (chodzi tu o rzeczy, które dotyczą rzeczy, określonego rodzaju, które nie są oznaczone według cech indywidualnych, czyli nie chodzi tu np. o konkretny model samochodu, ale np. o samochody ciężarowe w ogólności),
• obie wierzytelności są wymagalne,
• mogą być dochodzone przed sądem lub przed innym organem państwowym.
Skutkiem potrącenia obie wierzytelności umarzają się nawzajem do wysokości wierzytelności niższej.
Potrącenia następuje w drodze oświadczenia złożonego drugiej stronie. Np. w wyroku Sądu Apelacyjnego w Łodzi z dnia 7 września 2010 r., sygn. akt I ACa 544/10 sąd ten orzekł, że dłużnik pozwany przez wspólników spółki cywilnej nie może skutecznie podnieść zarzutu potrącenia swojej wierzytelności, która przypada tylko w stosunku do jednego wspólnika. Potrącenie w takiej sytuacji nie jest możliwe, ponieważ ma wzajemności wierzytelności, czyli tych samych stron zobowiązanych wobec siebie wzajemnie.
Natomiast wspólnik spółki z ograniczoną odpowiedzialnością może potrącić swoją wierzytelność wobec spółki z wierzytelności spółki względem wspólnika z tytułu dopłat, co podkreślił Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 12 stycznia 2010 r., sygn. akt III CZP 117/09.
W razie zajęcia wierzytelności przez osobę trzecią wyłącza to umorzenie tej wierzytelności przez potrącenie, jednak tylko wówczas gdy dłużnik stał się wierzycielem swego wierzyciela dopiero po dokonaniu zajęcia albo gdy jego wierzytelność stała się wymagalna po tej chwili, później niż wierzytelność zajęta.
Niektóre wierzytelności nie mogą być potrącane, np. wierzytelności o dostarczenie środków utrzymania.
Jeśli doszło do potrącenia wierzytelności pozwanego przed doręczeniem mu nakazu zapłaty i pozwu, to nie obowiązuje go wymóg udowodnienia wierzytelności dokumentami wskazanymi w art. 485 Kodeksu postępowania cywilnego, czyli:
• dokumentem urzędowym,
• zaakceptowanym przez dłużnika rachunkiem,
• wezwaniem dłużnika do zapłaty i pisemnym oświadczeniem dłużnika o uznaniu długu,
• zaakceptowanym przez dłużnika żądaniem zapłaty, zwróconym przez bank i nie zapłaconym z powodu braku środków na rachunku bankowym.
Jednak we wskazanym wyżej przypadku wierzytelność przedstawiona do potrącenia musi zostać przez stronę dokładnie określona, co podkreślił Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 16 kwietnia 2009 r., sygn. akt I CSK 487/08.
Przepisy Kodeksu cywilnego regulują też kwestię odnowienia. Odnowienie polega na tym, że jeżeli w celu umorzenia zobowiązania dłużnik zobowiązuje się za zgodą wierzyciela spełnić inne świadczenie albo nawet to samo świadczenie, lecz z innej podstawy prawnej, zobowiązanie dotychczasowe wygasa. Zobowiązanie również wygasa w wypadku, gdy wierzyciel zwalnia dłużnika z długu, a dłużnik to zwolnienie przyjmuje.
Podstawa prawna:
• art. 498 – art. 508 Kodeksu cywilnego
