Ogólnie rzecz biorąc powyższy środek obronny ma na celu pozbawienie tytułu wykonawczego wykonalności w całości bądź w odpowiedniej części, może także zmierzać do ograniczenia nadanej mu wykonalności. Dla przypomnienia – zgodnie z treścią art. 776 Kodeksu postępowania cywilnego, podstawą egzekucji jest tytuł wykonawczy. Tytułem wykonawczym jest tytuł egzekucyjny zaopatrzony w klauzulę wykonalności, chyba że ustawa stanowi inaczej. Pamiętajmy przy tym, że w postępowaniu o nadanie klauzuli wykonalności sąd ogranicza się jedynie do badania tego, czy dokument, któremu ma nadać klauzulę, odpowiada warunkom formalnym tytułu egzekucyjnego oraz czy zachodzą okoliczności faktyczne pozwalające na ujawnienie z klauzuli wzmianek przewidzianych w art. 788-794 KPC.
Wracając jednak do powództwa opozycyjnego, art. 840 KPC przewiduje, że dłużnik może w drodze powództwa żądać pozbawienia tytułu wykonawczego wykonalności w całości lub części albo ograniczenia, jeżeli:
- przeczy zdarzeniom, na których oparto wydanie klauzuli wykonalności, a w szczególności gdy kwestionuje istnienie obowiązku stwierdzonego tytułem egzekucyjnym niebędącym orzeczeniem sądu albo gdy kwestionuje przejście obowiązku mimo istnienia formalnego dokumentu stwierdzającego to przejście;
- po powstaniu tytułu egzekucyjnego nastąpiło zdarzenie, wskutek którego zobowiązanie wygasło albo nie może być egzekwowane; gdy tytułem jest orzeczenie sądowe, dłużnik może powództwo oprzeć także na zdarzeniach, które nastąpiły po zamknięciu rozprawy, a także zarzucie spełnienia świadczenia, jeżeli zarzut ten nie był przedmiotem rozpoznania w sprawie;
- małżonek, przeciwko któremu sąd nadał klauzulę wykonalności na podstawie art. 787 KPC, wykaże, że egzekwowane świadczenie wierzycielowi nie należy się, przy czym małżonkowi temu przysługują zarzuty nie tylko z własnego prawa, lecz także zarzuty, których jego małżonek wcześniej nie mógł podnieść.
Jeżeli podstawą egzekucji jest tytuł pochodzący od organu administracyjnego, do stwierdzenia, że zobowiązanie wygasło lub nie może być egzekwowane, powołany jest organ, od którego tytuł pochodzi. Powództwo opozycyjne może być realizowane tylko pod warunkiem, że istnieje możliwość spełnienia tytułu wykonawczego.
Zgodnie z wyrokiem sądu apelacyjnego w Poznaniu z dnia 24 stycznia 2013 r. (sygn. akt I ACz 107/13), powództwo o pozbawienie wykonalności tytułu wykonawczego jest sposobem obrony merytorycznej przed prowadzoną egzekucją, pozwalającym na pozbawienie wykonalności tytułu wykonawczego, jeżeli prowadzenie egzekucji na podstawie tego tytułu narusza prawa podmiotowe dłużnika wynikające z prawa materialnego. Zmierza ono do odmiennego, niż to wynika z tytułu wykonawczego, ukształtowania prawa. Jest to zatem powództwo niezależne od podstawy roszczenia i rozstrzygnięcia objętego tytułem wykonawczym, zmierza, bowiem do pozbawienia wykonalności tego tytułu nie dlatego, że tytuł egzekucyjny nie odpowiadał prawu w dacie jego powstania (wydania orzeczenia), lecz dlatego, że bądź nie było podstaw do nadania klauzuli wykonalności, bądź też nastąpiły – po powstaniu tytułu – zdarzenia, które wyłączają dopuszczalność egzekucji. W związku z tym wysokość opłaty od pozwu w przypadku powództwa z art. 840 KPC określa nie wartość przedmiotu sporu, którego rozstrzygnięcie znalazło wyraz w danym tytule wykonawczym, lecz ta wartość przedmiotu sporu, którą stosownie do art. 19 § 2 KPC poda dłużnik i która będzie przez to podstawą do określenia wysokości opłaty stosunkowej względnie, którą sąd mając na względzie powyższe skoryguje w trybie art. 25 KPC.
Jednocześnie jak podkreśla Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 26 lipca 2012 r. (sygn. akt II CSK 760/11), na podstawie art. 840 § 1 pkt 1 KPC można zaatakować każdy sądowy tytuł wykonawczy, bez względu na to, od jakiego organu pochodzi tytuł egzekucyjny, bowiem istotą powództwa opozycyjnego jest wykazanie, że sam tytuł wykonawczy nie odpowiada istotnemu i rzeczywistemu stanowi rzeczy. Powództwo opozycyjne nie prowadzi do ponownego merytorycznego rozpoznania sprawy zakończonej prawomocnym lub natychmiast wykonalnym orzeczeniem sądowym. Jego celem jest pozbawienie wykonalności tytułu wykonawczego, nie zaś podważenie treści orzeczenia sądowego, które zaopatrzono w klauzulę wykonalności. Innymi słowy, dłużnik może w drodze powództwa żądać pozbawienia tytułu wykonawczego wykonalności w całości lub w części, jeżeli przeczy zdarzeniom na których oparto wydanie klauzuli wykonalności. Takim zdarzeniem może być w szczególności przejście obowiązku, mimo istnienia formalnego dokumentu stwierdzającego to przejście.
Na zakończenie pamiętajmy, że opłata od omówionego w niniejszym artykule powództwa przeciwegzekucyjnego wynosi 5% wartości przedmiotu sporu. Uiszczamy ją poprzez naklejenie znaków opłaty sądowej na piśmie podlegającym opłacie lub przez uiszczenie jej gotówką w kasie właściwego do rozpoznania sprawy sądu albo też poprzez przelanie właściwej kwoty pieniężnej na rachunek bankowy danego sądu.