Pozew wzajemny jest jak sama nazwa wskazuje pismem procesowym wnoszonym do sądu głównego przez pozwanego. Ogólnie rzecz biorąc wniesienie powództwa wzajemnego jest dopuszczalne, jeżeli roszczenie wzajemne jest w związku z roszczeniem powoda lub nadaje się do potrącenia. Powództwo wzajemne można wytoczyć bądź w odpowiedzi na pozew, bądź oddzielnie, nie później jednak niż na pierwszej rozprawie, albo w sprzeciwie od wyroku zaocznego.
W kwestii postępowania uproszczonego obowiązuje jednak jeszcze jedna – dodatkowa zasada. Zgodnie z treścią art. 5054 KPC, powództwo wzajemne oraz zarzut potrącenia są dopuszczalne, jeżeli roszczenia nadają się do rozpoznania w postępowaniu uproszczonym. Jeżeli jednak powyższa przesłanka nie zostanie spełniona to wniesiony pozew wzajemny nie zostanie odrzucony, sąd właściwy do rozpoznania sprawy w postępowaniu uproszczonym po prostu przekaże go do właściwego postępowania. Tak naprawdę skorzystanie z zalet postępowania uproszczonego niesie ze sobą także obowiązek podporządkowania się pewnym szczególnym ograniczeniom – zwłaszcza, gdy chodzi o materię zmian powództwa w zakresie przedmiotowym oraz podmiotowym, jak również trudniejsze wytoczenie powództwa wzajemnego.
Jak podkreśla P. Pogonowski „Przyspieszenie postępowania uproszczonego ma zostać także osiągnięte przez wyłączenie możliwości stosowania środków obrony polegających na merytorycznym pogmatwaniu sprawy. Z tego powodu w § 2 komentowanego przepisu ustawodawca wyłącza możliwość wytaczania powództwa wzajemnego oraz podnoszenia zarzutu potrącenia jeżeli roszczenia będące ich przedmiotem nie nadają się do rozpoznania w postępowaniu uproszczonym (ze względu na ich wysokość bądź źródło, z którego strona je wywodzi). Wytoczone powództwo wzajemne, które nie spełnia wymogów przewidzianych w ww. przepisie, powinno zostać przekazane do rozpoznania w odrębnym postępowaniu. Zarzut potrącenia powinien zaś zostać przez sąd uwzględniony do wysokości roszczenia dopuszczalnej do rozpoznania w postępowaniu uproszczonym, chyba że powodowałoby to przewlekłość tego postępowania (np. celem prowadzenia rozbudowanego postępowania dowodowego), w takim przypadku sąd winien skorzystać z możliwości przewidzianej w art. 5057 i rozpoznawać sprawę w odpowiednim postępowaniu – z pominięciem przepisów o postępowaniu uproszczonym”.
Na zakończenie, warto przytoczyć wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 28 lipca 2004 r. (sygn. akt P 2/04), zgodnie z którym art. 5054 § 2 KPC w zakresie, w jakim odnosi się do zarzutu potrącenia, nie jest niezgodny z art. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej. Ukształtowanie przesłanek ograniczających możliwość zgłoszenia zarzutu potrącenia w postępowaniu uproszczonym prowadzi w praktyce do zdecydowanego przyspieszenia toku tego postępowania, realizuje istotny z punktu widzenia zasad państwa prawa postulat tworzenia rozwiązań sprzyjających efektywności postępowania sądowego, nie ma charakteru arbitralnego i nie narusza zasad sprawiedliwości proceduralnej. Nie istnieją też podstawy, aby uznać, że przyjęty model procedury uproszczonej z istniejącymi ograniczeniami procesowymi narusza prawo do sądu w granicach konstytucyjnie gwarantowanych.
