Podstawowym aktem prawnym regulującym tematykę nielegalnego zatrudnienia jest ustawa z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy. Ustawodawca wprost określa czym jest podjęcie pracy na czarno, jest to:
- zatrudnienie przez pracodawcę osoby bez potwierdzenia na piśmie w wymaganym terminie rodzaju zawartej umowy i jej warunków,
- niezgłoszenie osoby zatrudnionej lub wykonującej inną pracę zarobkową do ubezpieczenia społecznego,
- podjęcie przez bezrobotnego zatrudnienia, innej pracy zarobkowej lub działalności bez powiadomienia o tym właściwego powiatowego urzędu pracy,
- powierzenie wykonywania pracy cudzoziemcowi nieposiadającemu zezwolenia na pracę, w przypadkach gdy jest ono wymagane, lub powierzenie wykonywania pracy na innych warunkach lub na innym stanowisku niż określone w zezwoleniu na pracę.
Nielegalne zatrudnienie oznacza nie tylko pozostawanie pracownika poza ochroną przepisów prawa pracy, ale także brak opłacania jakichkolwiek składek z tytuł€ ubezpieczeń społecznych. Okres pracy na czarno nie wlicza się zatem do tzw. ”okresu pracy”, a to z kolei skutkuje niemożnością naliczania składek emerytalnych, rentowych i zdrowotnych dla takiego pracownika. Są to jednak najmniej dotkliwe konsekwencje nielegalnego zatrudnienia.
Pracodawca zatrudniający jakąkolwiek osobę na czarno musi liczyć się z możliwością otrzymania grzywny. Zgodnie bowiem z treścią art. 281 KP takie zachowanie podlega karze grzywny od 1.000 zł do 30.000 zł. Na tym sprawa się nie kończy, pracownik może bowiem złożyć pozew o ustalenie istnienia stosunku pracy, za który świadczył nielegalnie swoje usługi – oznacza to, że w przypadku uwzględnienia stanowiska powoda przez sąd, pracodawca poniesie z tego tytułu dodatkowe dolegliwości prawne i finansowe.
Jednocześnie art. 122 ustawy o promocji zatrudnienia, stanowi, że każdy kto:
- nie dopełnia obowiązku opłacania składek na Fundusz Pracy lub nie opłaca ich w przewidzianym przepisami terminie,
- nie zgłasza wymaganych danych lub zgłasza nieprawdziwe dane mające wpływ na wymiar składek na Fundusz Pracy lub udziela w tym zakresie nieprawdziwych wyjaśnień albo odmawia ich udzielenia
– podlega karze grzywny nie niższej niż 3.000 zł.
Oczywiście sprawca nie podlega odpowiedzialności, jeżeli przed dniem przeprowadzenia kontroli zaległe składki na Fundusz Pracy zostały już opłacone w wymaganej wysokości.
Pracodawca nielegalnie zatrudniający chociażby jedną osobę, musi liczyć się także z odpowiedzialnością karną. Art. 219 Kodeksu karnego stanowi bowiem, że każdy kto narusza przepisy prawa o ubezpieczeniach społecznych, nie zgłaszając, nawet za zgodą zainteresowanego, wymaganych danych albo zgłaszając nieprawdziwe dane mające wpływ na prawo do świadczeń albo ich wysokość, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2.
Konsekwencje podjęcia nielegalnej pracy nie dotyczą jednak wyłącznie osoby, która zleca wykonanie określonych czynności. Skutki pracy na czarno odczuwa bowiem także rzekomy pracownik – art. 119 ustawy o po mocji zatrudnienia stanowi, że bezrobotny, który podjął zatrudnienie, inną pracę zarobkową lub działalność gospodarczą bez powiadomienia o tym właściwego powiatowego urzędu pracy, podlega karze grzywny nie niższej niż 500 zł.
