Prawa podejrzanego obejmują oczywiście czynności, które może on podejmować w ramach toczącego się postępowania, nie ma jednak obowiązku ich dokonywać. Z reguły są to czynności pomocne dla pokrzywdzonego, zmierzają bowiem do wykazania jego niewinności. Podstawowym prawem każdego podejrzanego jest korzystanie z pomocy obrońcy. Podejrzany może również do czasu zawiadomienia go o terminie zaznajomienia z materiałami śledztwa żądać podania mu ustnie podstaw zarzutów, a także sporządzenia uzasadnienia na piśmie, o czym należy go pouczyć. Uzasadnienie doręcza się podejrzanemu i ustanowionemu obrońcy w terminie 14 dni. W uzasadnieniu należy w szczególności wskazać, jakie fakty i dowody zostały przyjęte za podstawę zarzutów. W toku postępowania przygotowawczego podejrzanemu i jego obrońcy udostępnia się akta sprawy w części zawierającej dowody wskazane we wniosku o zastosowanie albo przedłużenie tymczasowego aresztowania oraz wymienione w postanowieniu o zastosowaniu albo przedłużeniu tymczasowego aresztowania. Prokurator może odmówić zgody na udostępnienie akt w tej części tylko wówczas, gdy zachodzi uzasadniona obawa, że narażałoby to na niebezpieczeństwo utraty życia lub zdrowia pokrzywdzonego lub innego uczestnika postępowania, groziłoby zniszczeniem lub ukryciem dowodów albo tworzeniem dowodów fałszywych, groziłoby uniemożliwieniem ustalenia i ujęcia współsprawcy czynu zarzucanego podejrzanemu lub sprawców innych czynów ujawnionych w toku postępowania, ujawniałoby prowadzone czynności opreacyjno-rozpoznawcze lub zagrażałoby utrudnieniem postępowania przygotowawczego w inny bezprawny sposób.
Dodatkowo podejrzany ma prawo do:
- doręczenia mu postanowienia o powołaniu biegłego i zapoznawania go z opinią eksperta,
- składania wyjaśnień, a także odmowy składania wyjaśnień lub odmowy odpowiedzi na pytania
- składania wniosków o dokonanie czynności śledztwa lub dochodzenia,
- obecności przy czynnościach dowodowych przy czym jeżeli czynność jest niepowtarzalna, to podejrzanego należy do niej dopuścić. Jeżeli jednak jest on pozbawiony wolności, a jego doprowadzenie wywoływałoby zwłokę grożącą utratą lub zniekształceniem dowodu, wtedy określoną czynność można przeprowadzić bez jego udziału.
- składania wniosków o dopuszczenie go do innych czynności dowodowych postępowania przygotowawczego niż przesłuchanie świadków,
- żądania przesłuchania go z udziałem ustanowionego obrońcy, którego niestawiennictwo nie tamuje jednak przesłuchania,
- korzystania z bezpłatnej pomocy tłumacza, jeżeli nie włada w wystarczającym stopniu językiem polskim,
- złożenia wniosku o skierowanie sprawy do instytucji lub osoby godnej zaufania w celu przeprowadzenia postępowania mediacyjnego albo wyrażenia zgody na jego przeprowadzenie za zgodą pokrzywdzonego,
- na wniosek podejrzanego lub jego obrońcy o końcowe zaznajomienie z materiałami postępowania, prowadzący postępowanie powiadamia podejrzanego i obrońcę o terminie końcowego zaznajomienia, pouczając ich o prawie uprzedniego przejrzenia akt w terminie odpowiednim do wagi lub zawiłości sprawy, określonym przez organ procesowy. Obowiązkami każdego podejrzanego są natomiast:
- poddanie się oględzinom zewnętrznym ciała oraz innym badaniom niepołączonym z naruszeniem integralności ciała; wolno także w szczególności od podejrzanego pobrać odciski, fotografować go oraz okazać w celach rozpoznawczych innym osobom, pobrać mu krew, włosy, wymaz ze śluzówki policzków lub inne wydzieliny organizmu – pod warunkiem że dokonywane są przez uprawnionego do tego pracownika służby zdrowia z zachowaniem wskazań wiedzy lekarskiej i nie zagrażają zdrowiu podejrzanego, jeżeli przeprowadzenie tych badań jest nieodzowne. Pamiętajmy, że w razie odmowy poddania się tym obowiązkom podejrzanego można zatrzymać i przymusowo doprowadzić, a także stosować wobec niego siłę fizyczną lub środki techniczne służące obezwładnieniu, w zakresie niezbędnym do wykonania danej czynności.
Obowiązkami każdego podejrzanego są natomiast:
- poddanie się oględzinom zewnętrznym ciała oraz innym badaniom niepołączonym z naruszeniem integralności ciała; wolno także w szczególności od podejrzanego pobrać odciski, fotografować go oraz okazać w celach rozpoznawczych innym osobom, pobrać mu krew, włosy, wymaz ze śluzówki policzków lub inne wydzieliny organizmu – pod warunkiem że dokonywane są przez uprawnionego do tego pracownika służby zdrowia z zachowaniem wskazań wiedzy lekarskiej i nie zagrażają zdrowiu podejrzanego, jeżeli przeprowadzenie tych badań jest nieodzowne. Pamiętajmy, że w razie odmowy poddania się tym obowiązkom podejrzanego można zatrzymać i przymusowo doprowadzić, a także stosować wobec niego siłę fizyczną lub środki techniczne służące obezwładnieniu, w zakresie niezbędnym do wykonania danej czynności.
Dodatkowo zgodnie z treścią art. 75 KPK, podejrzany, który pozostaje na wolności musi stawiać się na każde wezwanie w toku postępowania karnego oraz zawiadamiać organ prowadzący postępowanie o każdej zmianie miejsca zamieszkania lub pobytu trwającego dłużej niż 7 dni. W razie nie usprawiedliwionego niestawiennictwa podejrzanego można go zatrzymać i sprowadzić przymusowo. Pamiętajmy też, że jeżeli przebywa on za granicą, to ma wówczas obowiązek wskazać adresata dla doręczeń w kraju. W przeciwnym razie pismo zostanie wysłane na ostatnio znany adres w kraju, albo jeżeli adresu tego nie ma, załączone do akt sprawy – uważa się je wtedy za doręczone.
