Zgodnie z projektem ustawy znalazca rzeczy znalezionej należącej do osoby mu znanej, powinien niezwłocznie zawiadomić ją o znalezieniu i wezwać do odbioru. W przypadku, gdy nie wie, kto jest tą osobą bądź, jeżeli nie może ustalić jej miejsca zamieszkania, będzie zobowiązany do niezwłocznego zawiadomienia o znalezieniu rzeczy starostę właściwego ze względu na miejsce zamieszkania znalazcy lub miejsce znalezienia rzeczy.
Zaprojektowane przepisy stanowią, że staroście powinny być przekazane znalezione pieniądze, papiery wartościowe, kosztowności, przedmioty o wartości historycznej, naukowej lub artystycznej. W przypadku znalezienia rzeczy szczególnych takich jak np. broń, czy dokumenty – również będzie występował obowiązek oddania rzeczy na przechowanie. Natomiast inne rzeczy do czasu ich odbioru przez osobę uprawnioną, znalazca będzie mógł przechowywać sam. Jeżeli organem właściwym do przechowywania będzie inny organ, starosta powinien przekazać je temu organowi, np. do muzeum.
Samo przechowanie będzie nieodpłatne. Jednakże poniesione przez znalazcę, zarządcę lub właściwy organ administracji publicznej koszty przechowywania lub jej sprzedaży, a także utrzymania jej w należytym stanie oraz koszty poszukiwań osoby uprawnionej do odbioru rzeczy – do wysokości wartości rzeczy w dniu odbioru – powinny obciążać osobę uprawnioną do odbioru.
Zgodnie z przyjętymi przez Radę Ministrów przepisami znalazcy będzie przysługiwać znaleźne, jeśli zgłosił je najpóźniej w chwili wydania rzeczy osobie uprawnionej lub zastrzegł sobie prawo żądania znaleźnego przy oddawaniu rzeczy na przechowanie. Wysokość znaleźnego wynosić będzie jedną dziesiątą wartości rzeczy. Natomiast, gdy rzecz znaleziona jest zabytkiem lub materiałem archiwalnym i zgodnie z przepisami kodeksu cywilnego stała się własnością Skarbu Państwa, znalazcy przysługiwać będzie nagroda.
Ponadto, znaleziona rzecz będzie mogła stać się własnością znalazcy, w przypadku, gdy w ciągu roku od doręczenia wezwania do odbioru lub w ciągu dwóch lat od znalezienia, osoba taka się nie zgłosi. Skutek ten nastąpi jednak wyłącznie wówczas, gdy znalazca uczynił zadość spoczywającym na nim obowiązkom związanym ze znalezieniem.
Z kolei, jeśli znaleziona rzecz jest zabytkiem lub materiałem archiwalnym – po upływie odpowiednich terminów staje się ona własnością Skarbu Państwa. Nabycie własności nastąpi z mocy prawa, przy czym starosta będzie stwierdzał w zaświadczeniu upływ tych terminów.
Szczególne nowe unormowanie dotyczy skarbów, które nie stanowią zabytków archeologicznych w rozumieniu przepisów o ochronie zabytków. Skarbem jest rzecz o wartości materialnej, która została znaleziona w okolicznościach uzasadniających przekonanie, że poszukiwanie właściciela byłoby oczywiście bezcelowe. Zgodnie z projektowanymi przepisami skarb taki staje się przedmiotem współwłasności w częściach równych znalazcy i właściciela nieruchomości, na której rzecz została znaleziona. Jeśli jednak skarb jest zabytkiem lub materiałem archiwalnym własność nabywa Skarb Państwa, a znalazca jest obowiązany niezwłocznie wydać go staroście.
Ponadto, w projekcie przewidziano utworzenie krajowego rejestru utraconych dóbr kultury, który będzie prowadzony przez ministra właściwego do spraw kultury. Do rejestru wpisywane będą cztery kategorie przedmiotów:
- zabytki ruchome ujęte uprzednio w rejestrze zabytków,
- muzealia, o których mowa w art. 21 ust. l ustawy z dnia 21 listopada 1996 r. o muzeach,
- materiały biblioteczne, o których mowa w art. 5 ustawy z dnia 27 czerwca 1997 r. o bibliotekach, znajdujące się w narodowym zasobie bibliotecznym,
- materiały archiwalne, o których mowa w art. 1 ustawy z dnia 14 lipca 1983 r. o narodowym zasobie archiwalnym i archiwach, wchodzące do narodowego zasobu archiwalnego.
Na skutek wpisania rzeczy do rejestru, nie będzie można nabyć własności takich rzeczy od osoby nieuprawnionej do rozporządzania nimi lub w drodze zasiedzenia.
