Spis treści
Zadatek
Rozważania wypada rozpocząć od przedstawienia charakteru tej instytucji prawnej, o której jasno ustawodawca mówi w przepisach Kodeksu cywilnego. Zadatek jest dodatkowym zastrzeżeniem umownym (to strony decydują o tym, czy zadatek zostanie wprowadzony do umowy), którego funkcją jest stymulowanie stron do wykonania kontraktu. W myśl postanowień kodeksu, w braku odmiennego zastrzeżenia umownego albo zwyczaju, zadatek dany przy zawarciu umowy ma to znaczenie, że w razie niewykonania umowy przez jedną ze stron, druga strona może – bez wyznaczenia terminu dodatkowego – od umowy odstąpić i otrzymany zadatek zachować, a jeżeli sama go dała, może żądać sumy dwukrotnie wyższej. W przypadku zadatku mamy więc kwotę pieniężną, która została dana drugiej stronie umowy na poczet wykonania tej umowy. Gdy, z powodu leżącego po stronie dającego zadatek, umowa nie może być wykonana, dający zadatek nie może żądać od drugiej strony (tej, która zadatek otrzymała) zwrotu danej kwoty pieniężnej. Można stwierdzić, że wówczas zadatek pełni funkcję zadośćuczynienia ujemnym skutkom niewykonania umowy przez dającego zadatek. Jeżeli zaś umowa nie dochodzi do skutku z powodu, który leży po stronie biorącego zadatek, na rzecz dającego należy uiścić podwójną kwotę zadatku. Wtenczas po stronie dającego zadatek wystąpi funkcja zadośćuczynienia ujemnym skutkom niewykonania umowy. W orzecznictwie wskazano słusznie (por. uzasadnienie wyroku Sądu Apelacyjnego w Łodzi z dnia 11 lutego 2014 r., sygn. akt: I ACa 1035/13), że prawo zatrzymania zadatku lub żądania jego podwójnej wysokości ma na celu przede wszystkim skłonienie stron do wykonania umowy, jak też zrekompensowanie stronie uprawnionej do odstąpienia od umowy ewentualnej szkody, jaką poniosła z tego tytułu. Jednocześnie należy nadmienić, że – w razie wykonania umowy – zadatek ulega zaliczeniu na poczet świadczenia strony, która go dała. W razie rozwiązania umowy z woli obu stron, zadatek powinien być zwrócony, a obowiązek zapłaty sumy dwukrotnie wyższej odpada. To samo dotyczy wypadku, gdy niewykonanie umowy nastąpiło wskutek okoliczności, za które żadna ze stron nie ponosi odpowiedzialności albo za które ponoszą odpowiedzialność obie strony.
Zaliczka
Kwestia zadatku nie powinna przysparzać większych kłopotów, gdyż jest to instytucja prawna bezpośrednio uregulowana przez racjonalnego ustawodawcę. Nieco inaczej przedstawia się problematyka zaliczki. Kodeks cywilny nie definiuje samego pojęcia „zaliczka”. Cel jej uiszczenia przez stronę, jak też skutki prawne w przypadku niedojścia umowy do skutku wynikają z norm dotyczących poszczególnych umów określonych w ustawie (tzw. umów nazwanych). Przykładem może być przepis art. 743 k.c., który stanowi, że jeżeli wykonanie zlecenia wymaga wydatków, dający zlecenie powinien, na żądanie przyjmującego, udzielić mu odpowiedniej zaliczki. Jest to uregulowanie dotyczące powszechnie znanej umowy zlecenia, w której zaliczka jest dawana na poczet wykonania tejże umowy, a jej celem jest pokrycie, poniesionych przez zleceniobiorcę, kosztów. Upraszczając można stwierdzić, że zaliczką jest świadczenie pieniężne, uiszczane na poczet wykonania jakieś umowy (np. umowy o dzieło), zwracane w wypadku niedojścia umowy do skutku, wliczane do całości świadczenia pieniężnego, którego obowiązek wykonania leży po stronie dającego zaliczkę. O zaliczce mowa np. w art. 494, art. 622, art. 626, art. 743, art. 751, art. 763, art. 773 k.c. Znamienny jest brak definicji tego pojęcia.
Podsumowanie
Na podstawie poczynionej, krótkiej analizy można zaznaczyć, iż główną różnicą pomiędzy zadatkiem i zaliczką jest to, że zadatek – w przypadku zawinionego niewykonania umowy przez stronę – nie podlega zwrotowi (strona przeciwna może zadatek zatrzymać). Wówczas zadatek ten pełni funkcje quasi odszkodowania. Zaliczka zaś, w sytuacji niedojścia umowy do skutku, podlega zwrotowi.
Podstawa prawna
Art. 394, art. 494, art. 622, art. 626, art. 743, art. 751, art. 763, art. 773 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (tekst jednolity: Dz. U. z 2014 r., poz. 121.).
Orzecznictwo
W ramach rozważań zawartych w powyższym artykule wykorzystano fragmenty uzasadnienia wyroku Sądu Apelacyjnego w Łodzi z dnia 11 lutego 2014 r., sygn. akt: I ACa 1035/13, którego tekst jest dostępny w bazie Portalu Orzeczeń Sądów Powszechnych pod adresem http://orzeczenia.ms.gov.pl.
