Sąd Najwyższy uznał, że w razie nieudzielenia przez pracodawcę w okresie rozliczeniowym innego dnia wolnego od pracy w zamian za dozwoloną pracę świadczoną w niedzielę lub święto, pracownikowi przysługuje za każdą godzinę takiej pracy tylko jeden dodatek przewidziany w art. 151[11] § 2 in fine lub § 3 kp.
Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 15 lutego 2006 r., sygn. akt II PZP 11/05
W literaturze przedmiotu pojawiły się dwa całkowicie różne stanowiska interpretacyjne. Większa liczba autorów utrzymuje, że za pracę w niedziele i święta, za którą nie udzielono dnia wolnego i która stanowi jednocześnie pracę w godzinach nadliczbowych pracownikowi przysługują dwa odrębne dodatki w wysokości po 100% wynagrodzenia, pierwszy z art. 151[11] § 2 i 3 Kodeksu Pracy. i drugi wynikający z art. 151[1] § 2 Kodeksu Pracy. Stanowisko takie podzielone zostało również w wyjaśnieniach Państwowej Inspekcji Pracy. Stanowisko takie opiera się na uznaniu, że przepisy art. 151[11] § 2 i 3 Kodeksu Pracy. określają inny tytuł dodatku do wynagrodzenia za pracę aniżeli wynikający z art. 151[1] § 2 Kodeksu Pracy., który przewiduje dodatek za pracę w godzinach nadliczbowych w związku z przekroczeniem przeciętnej tygodniowej normy czasu pracy w przyjętym okresie rozliczeniowym. Z kolei przepisy art. 151[11] § 2 i 3 Kodeksu Pracy. przyznają dodatek za pracę w niedziele i święta w razie braku możliwości udzielenia w zamian za te dni – dni wolnych od pracy. W efekcie art. 151[1] § 2 Kodeksu Pracy. z jednej strony, a art. 151[11] § 2 i 3 Kodeksu Pracy z drugiej strony przewidują dwa niezależne od siebie tytuły otrzymania dodatkowego wynagrodzenia za pracę. Otrzymanie dwóch dodatków z jednego faktycznego tytułu – pracy świadczonej w niedziele lub święta, bez udzielenia w zamian dnia wolnego do pracy w innym dniu tygodnia, nie byłoby sprzeczne z zasadami współżycia społecznego.
Z kolei stanowisko, według którego za pracę w godzinach nadliczbowych w niedziele i święta, w razie nieudzielenia w zamian dni wolnych przy przekroczeniu przeciętnej tygodniowej normy czasu pracy, przysługuje jeden dodatek – zakłada, że art. 151[11] § 2 Kodeksu Pracy jest przepisem szczególnym, który reguluje wynagradzanie pracowników, których praca jest tego rodzaju, iż dopuszczalne jest jej kontynuowanie w niedzielę i święto. Nadanie takim pracownikom dwóch dodatków jest sprzeczne z zasadami współżycia społecznego oraz powszechnie uznanymi zasadami kształtowania wynagrodzenia za pracę, w tym z zasadą ekwiwalentności. Na przeszkodzie wypłaty dwóch dodatków stoi literalna wykładnia przepisów o czasie pracy, ponieważ odwołanie zamieszczone w art. 151[11] § 2 Kodeksu Pracy dotyczy § 1 art. 151[1] Kodeksu Pracy. Oznacza to, że przepis o czasie pracy w niedziele i święta odsyła do obliczania wynagrodzenia za pracę według zasad określonych w art. 151[1] § 1 Kodeksu Pracy., a nie do art. 151[1] § 2 Kodeksu Pracy., który in fine wyłącza możliwość jego zastosowania w przypadku, gdy pracownik otrzymał już wynagrodzenie dodatkowe z jego § 1. Jeżeli zatem pracownik otrzymał dodatkowe wynagrodzenie z art. 151[1] § 1 Kodeksu Pracy na podstawie art. 151[11] § 2 Kodeksu Pracy, to nie może otrzymać drugiego wynagrodzenia z art. 151[1] § 2 Kodeksu Pracy.
Uregulowania zawarte art. 151[11] § 2 i 3 Kodeksu Pracy w zakresie kreującym prawo do dodatku za każdą godzinę pracy w niedziele lub święta, przy braku możliwości wykorzystania dni wolnych od pracy w zamian za przepracowane niedziele lub święta w okresie rozliczeniowym, są przepisami odrębnymi i szczególnymi do art. 151[1] § 1 pkt 1lit. b Kodeksu Pracy, który a contrario nie uprawnia do uzyskania dodatku za pracę w godzinach nadliczbowych przypadających w niedziele i święta, które są dla pracownika dniami pracy dozwolonej i zgodnej z obowiązującym go rozkładem czasu pracy, jeżeli te nadgodziny mogą być zrównoważone z przyjętym okresie rozliczeniowym. Wszystko to sprawia, że bez norm szczególnych zawartych w art. 151[11] § 2 in fine i § 3 Kodeksu Pracy pracownicy wykonujący dozwolone i zgodne z harmonogramem – prace w niedziele lub święta, którym pracodawca nie udzielił w zamian dni wolnych od pracy, nie uzyskaliby dodatku za taką pracę, ponieważ w myśl zasady wyrażonej w art. 151[1] § 1 pkt 1lit. b Kodeksu Pracy nie przysługuje im takie dodatkowe wynagrodzenie za pracę w godzinach nadliczbowych przypadających w niedziele i święta, będących dla nich dniami pracy, ustalonymi zgodnie z obowiązującymi rozkładami czasu pracy. Takie dodatkowe wynagrodzenie mogą, zatem uzyskać z mocy unormowań szczególnych zawartych w art. 151[11] § 2 in fine i § 3 Kodeksu Pracy, które kreują uprawnienie do uzyskania jednego dodatku za każdą godzinę pracy świadczonej w niedziele lub święta, jeżeli w zamian nie było możliwe wykorzystanie innych dni wolnych od pracy w ustawowo określonych terminach. Użycie przez ustawodawcę w art. 151[11] § 2 in fine i § 3 Kodeksu Pracy zwrotu „ dodatek do wynagrodzenia w wysokości określonej w art. 151[1] § 1 pkt 1 Kodeksu Pracy”, który zresztą powiela sformułowania zawarte w obu paragrafach art. 151[1] Kodeksu Pracy, trzeba rozumieć jako prawo do jednego dodatku za każdą godzinę pracy przypadającą w niedziele lub święta, za które pracodawca w okresie rozliczeniowym nie udzielił dni wolnych od pracy, a nie tylko prawo do dodatku za godziny takiej pracy wykonywanej ponad obowiązujące pracownika normy czasu pracy, tj. za „nadgodziny” przekraczające dobową maksymalną miarę czasu pracy w niedzielę lub święta. Analizowane uprawnienie nie obejmuje odrębnego dodatku określonego w myśl art. 151[1] § 2 Kodeksu Pracy, ponieważ szczególna regulacja zawarta w art. 151[11] § 2 i 3 Kodeksu Pracy nie odsyła do stosowania art. 151[1] § 2 Kodeksu Pracy, a ten z kolei przepis nie przewiduje uprawnienia do takiego dodatku w razie przekroczenia norm czasu pracy w wyniku pracy w godzinach nadliczbowych, za które pracownikowi przysługuje prawo do dodatku w wysokości określonej w § 1. Oznacza to, że art. 151[1] § 2 Kodeksu Pracy dopuszcza przyznanie dodatku w wysokości określonej w § 1 za każdą godzinę pracy nadliczbowej z tytułu przekroczenia przeciętnej tygodniowej normy czasu pracy w przyjętym okresie rozliczeniowym tylko wówczas, gdy przekroczenie przeciętnej tygodniowej normy czasu pracy nastąpiło w wyniku pracy w godzinach nadliczbowych, za które pracownikowi nie przysługuje prawo do dodatku w wysokości określonej w art. 151[1] § 1 Kodeksu Pracy.
Biorąc powyższe na uwadze Sąd Najwyższy uznał, że nie ma podstaw prawnych do wypłaty dodatkowego 200-procentowego wynagrodzenia za pracę w niedzielę lub święto, za którą pracownik nie uzyskał innego dnia wolnego od pracy. Ewentualne ustanowienie uprawnień do uzyskania dwóch 100-procentowych dodatków do wynagrodzenia za pracę byłoby na tyle wyjątkowe, że musiałoby mieć wyraźną podstawę w przepisach Kodeksu pracy.
