W sytuacji, gdy przedsiębiorca nie opłaci składek w odpowiednim terminie, to musi liczyć się z koniecznością zapłaty odsetek za zwłokę. Obecnie wysokość odsetek od nieterminowo opłaconych składek wynosi 14,% w stosunku rocznym. Odsetki obliczane są od następnego dnia po upływie terminu płatności, do dnia wpłacenia zaległej należności. Oprócz odsetek niesolidny płatnik może ponieść kolejne koszty. W przypadku nieopłacenia składek lub opłacenia ich w zaniżonej wysokości ZUS może wymierzyć płatnikowi opłatę dodatkową do wysokości nawet 100% nieopłaconych składek. Zaległe składki wraz z odsetkami i opłatą dodatkową podlegają ściągnięciu w drodze postępowaniu egzekucyjnego. W celu odzyskania należności dyrektor oddziału ZUS może między innymi zająć wynagrodzenie za pracę, wstrzymać wypłatę świadczeń emerytalno-rentowych lub wejść na rachunki bankowe dłużnika. Może on również skierować tytuł egzekucyjny do naczelnika właściwego urzędu skarbowego, który na tej podstawie egzekwuje należności od dłużnika.
W przypadku, gdy egzekucja z majątku płatnika okaże się w całości lub w części bezskuteczna, ZUS może orzec o odpowiedzialności osób trzecich z tytułu nieuregulowanych należności. Do osób trzecich zalicza się małżonka rozwiedzionego, członka rodziny płatnika, osobę, za której zgodą płatnik posługuje się lub posługiwał jej imieniem i nazwiskiem, nazwą lub firmą w celu zatajenia faktu prowadzenia działalności gospodarczej lub jej rzeczywistych rozmiarów, wspólnika spółki cywilnej, jawnej, komandytowej, członków zarządu spółki akcyjnej i spółki z o.o., osobę prawną powstałą w wyniku podziału osoby prawnej, nabywcę przedsiębiorstwa lub jego zorganizowanej części oraz nabywcę środka trwałego. Należności z tytułu składek mogą być także zabezpieczane hipoteką przymusową na wszystkich nieruchomościach dłużnika oraz ustawowym prawem zastawu na ruchomościach i prawach zbywalnych dłużnika.
Kolejną z sankcji możliwych do zastosowania wobec płatnika składek lub osoby zobligowanej do działania w jego imieniu, którzy nagminnie uchylają się od wypełniania obowiązków w zakresie ubezpieczeń społecznych określonych przepisami ustawy, jest kara grzywny do 5.000 zł. Orzekaniem o karze grzywny zajmują się – na wniosek ZUS wydziały grodzkie sądów rejonowych. W przypadku najbardziej opornych dłużników ZUS może sięgnąć również do przepisów prawa karnego. Przepisy te stanowią, że osoba wykonująca czynności w sprawach z zakresu prawa pracy i ubezpieczeń społecznych, która złośliwie lub uporczywie narusza prawa pracownika wynikające ze stosunku pracy lub ubezpieczenia społecznego podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do dwóch lat. Tej samej karze podlega także ten, kto narusza przepisy prawa o ubezpieczeniach społecznych nie zgłaszając, nawet za zgodą zainteresowanego wymaganych danych albo zgłaszając nieprawdziwe dane mające wpływ na prawo do świadczeń. Także płatnik składek, który przywłaszcza część składki finansowanej przez ubezpieczonego podlega karze pozbawienia wolności od trzech miesięcy do lat pięciu. W takich sytuacjach ZUS może skierować wniosek do prokuratury o ukaranie dłużnika. Jeśli wszystkie przedstawione powyżej działania podejmowane przez ZUS nie przyniosą oczekiwanych rezultatów, to Zakład Ubezpieczeń Społecznych może wystąpić do sądu z wnioskiem o ogłoszenie upadłości dłużnika, względnie z wnioskiem o zakaz prowadzenia działalności.
Oczywiście należy mieć na względzie, że nie wszyscy płatnicy są oszustami, którzy zasługiwaliby na karę. Czasem przedsiębiorca nie może przekazać składki z powodu kłopotów finansowych firmy. Warto pamiętać, że ZUS może w takiej sytuacji pomóc, np. odraczając termin wpłaty, albo rozkładając zaległości na raty. Nie zrobi jednak tego sam – potrzebna jest tu współpraca płatnika. Wówczas trzeba się odważyć na odbycie szczerej rozmowy…
