Upadłość konsumencka w swej istocie jest procedurą oddłużeniową osób nieprowadzących działalności gospodarczej. Tego rodzaju oddłużenie z reguły połączone jest z zobowiązaniem dłużnika do pokrycia jakiejś części swych zobowiązań. Biorąc pod uwagę doświadczenie innych państw należy stwierdzić, że regulacja prawna upadłości konsumenckiej, aby spełniała swe funkcje i nie stwarzała zagrożenia dla wierzycieli oraz bezpieczeństwa obrotu prawnego, musi odpowiadać kilku założeniom. Biorąc to pod uwagę – oddłużenie musi ustanawiać wyjątek, a nie regułę. Oznacza to, że dłużnik może skorzystać z tego trybu tylko w wyjątkowych przypadkach i tylko wtedy, gdy daje gwarancję, że oddłużenie wykorzysta na nowy start w życiu i nie będzie się już lekkomyślnie zadłużał. Możliwość oddłużenia ma stanowić przywilej dla dłużnika. Kolejnym założeniem jest to, że dłużnik powinien w maksymalnym stopniu spłacić swych wierzycieli w takim zakresie, jak tylko to może uczynić. Ponadto wierzyciele muszą mieć zagwarantowaną możliwość obrony swoich praw, a postępowanie powinno być możliwie najtańsze.
Przedstawiony projekt realizuje wspomniane powyżej założenia. W projekcie zaproponowano, aby postępowanie upadłościowe wobec osob fizycznych nieprowadzących działalności gospodarczej zostało uregulowane w prawie upadłościowym i naprawczym jako jedno z postępowań odrębnych. Takie rozwiązanie, biorąc pod uwagę kompleksowy charakter prawa upadłościowego i naprawczego ma pozwolić na uniknięcie powtórzeń czy zbędnych odesłań, które nie ułatwiają stosowania prawa. W związku z istotą postępowania w sprawach konsumenckich, projekt określa krąg osób, wobec których postępowanie to może być prowadzone. Zgodnie z zaproponowanym art. 4911 są to osoby fizyczne, wobec których nie prowadzi się postępowania upadłościowego przewidzianego dla przedsiębiorców i osób prowadzących działalność gospodarczą nawet, jeżeli działalność ta jest prowadzona przez nich w ograniczonym zakresie. Dodatkowo biorąc pod uwagę, że postępowanie upadłościowe w sprawach konsumenckich oprócz oddłużenia upadłego ma również w jakimś zakresie zaspokoić wierzycieli, projekt przyjmuje, że postępowanie to prowadzone będzie według przepisów o postępowaniu upadłościowym obejmującym likwidację majątku upadłego, by tą drogą spieniężyć majątek upadłego i zaspokoić z niego wierzycieli.
Przyjmując, że postępowanie upadłościowe wobec konsumentów będzie prowadzone według przepisów o postępowaniu upadłościowym obejmującym likwidację majątku upadłego, wyłączono jednocześnie stosowanie tych przepisów prawa upadłościowego i naprawczego, których stosowanie w postępowaniu upadłościowym w sprawach konsumenckich byłoby nieodpowiednie. Przede wszystkim wyłączono przepis wprowadzający obowiązek złożenia przez dłużnika wniosku o ogłoszenie upadłości oraz wyłączono przepisy, które ustanawiają podwyższone rygory dotyczące formalizmu procesowego przy składaniu wniosku o ogłoszenie upadłości i zakazujące udzielania zwolnienia od kosztów sądowych dłużnika, a także wyłączono możliwość przeprowadzenia wstępnego zgromadzenia wierzycieli. Wyłączono też sporządzanie sprawozdania finansowego przez syndyka. Ponadto wprowadzono przepisy, mające na celu uproszczenie postępowania poprzez umożliwienie przeprowadzenia likwidacji masy upadłości przez upadłego, co niewątpliwie przyczyni się do obniżenia kosztów postępowania.
Dla realizacji celów postępowania upadłościowego wobec osób, które nie prowadzą działalności gospodarczej w projekcie zaproponowano, aby – po przeprowadzeniu likwidacji masy upadłości i po zaspokojeniu wierzycieli z funduszów masy upadłości, jeżeli pozostaną wierzytelności niezaspokojone – sąd na wniosek upadłego będzie mógł orzekać o planie spłat wierzytelności niezaspokojonych w okresie nie dłuższym niż pięć lat. Rozwiązanie to winno chronić prawa wierzycieli. Zakres spłat zależeć będzie od możliwości zarobkowych dłużnika, wysokości niezaspokojonych wierzytelności i realności ich zaspokojenia. Dla uproszczenia postępowania w przedmiocie ustalania składu masy upadłości przyjęto rozwiązanie, według którego wątpliwości, które z przedmiotów należą do upadłego będzie rozstrzygać sędzia – komisarz. Oddłużenie upadłego nie może odbywać się z pokrzywdzeniem wierzycieli, stąd też upadły powinien spłacić wierzycieli w takim zakresie, w jakim jest to możliwe. W związku z tym projekt przyjmuje, że posiadany przez dłużnika lokal mieszkalny albo dom winien być również przeznaczony na spłatę długów, a dłużnik w takiej sytuacji powinien zamieszkać w wynajętym mieszkaniu.
Postępowanie upadłościowe w sprawach konsumenckich przewidziane jest dla osób odpowiedzialnych, którzy dają rękojmię, że należycie wykorzystają szansę, jaką stwarza im oddłużenie. Dlatego tez w projekcie założono, że dłużnik dobrowolnie będzie spłacał swe zobowiązania ustalone w planie spłaty. Jakiekolwiek uchybienie w tych spłatach pociągnie za sobą umorzenie postępowania na wniosek wierzyciela. Dla ochrony praw wierzycieli, projekt przyjmuje, że w okresie spłat dłużnik nie będzie mógł dokonywać czynności przekraczających zakres zwykłego zarządu. Ponadto obowiązany będzie składać corocznie do końca stycznia sprawozdania z wykonania planu spłat wierzycieli, o osiągniętych przychodach i nabytych składnikach majątkowych w roku poprzedni. Po prawomocnym ustaleniu warunków spłat nie przewiduje się zmniejszenia zakresu ustalonych spłat, bowiem stanowiłoby to niekorzystne rozwiązanie dla wierzyciela. Zaproponowano jedynie pewną modyfikację planu spłaty wierzycieli w razie wystąpienia przemijającej przeszkody uniemożliwiającej dłużnikowi spłatę. W takiej sytuacji sąd na wniosek dłużnika, po wysłuchaniu wierzycieli, będzie mógł przedłużyć okres spłaty, ale nie dłużej niż o dwa lata.
Przewiduje się ponadto, że będzie też można zwiększyć zakres spłat wierzycieli w razie poprawy sytuacji materialnej upadłego. Będzie to możliwe jednak tylko wtedy, gdy poprawa sytuacji materialnej jest wynikiem innych okoliczności niż zwiększenie wynagrodzenia za pracę upadłego lub dochodów uzyskiwanych z jego działalności gospodarczej. Powiększenie spłat wierzycieli nastąpiłoby, zatem tylko wtedy, gdyby poprawa sytuacji materialnej upadłego była następstwem darowizny, czy wygranej w grach losowych albo spadkobrania.
Zmiany dotyczą również kosztów postępowania upadłościowego wobec osób fizycznych nieprowadzących działalności gospodarczej. W celu obniżenia tych kosztów, proponuje się niższą opłatę od wniosku o wszczęcie postępowania. Zamiast kwoty 1000 złotych pobieranej od wniosku o wszczęcie postępowania upadłościowego w sprawach przedsiębiorców, proponuję się kwotę 200 złotych. Dlatego potrzebna jest proponowana zmiana w ustawie o kosztach sądowych w sprawach cywilnych.
