Spis treści
Zdolność prawna
Zdolność prawna – jej początek i koniec – definiuje Kodeks cywilny. Wskazuje on, że każdy człowiek od chwili urodzenia ma zdolność prawną. Powyższy atrybut sprawia, że osoba fizyczna może we własnym imieniu i w pełnym zakresie nabywać prawa i zaciągać zobowiązania, a tym samym może na przykład wykonywać działalność gospodarczą.
Co do zdolności prawnej nasciturusa pojawiało się wiele koncepcji. Największą grupę zwolenników posiada koncepcja swoistej zdolności prawnej nasciturusa przysługującej mu pod warunkiem zawieszającym. Zgodnie z tym poglądem prawa podmiotowe przed narodzeniem dziecka nie istnieją jeszcze, zatem nie mogą być wykonywane. Dopiero po urodzeniu się żywego dziecka, spełnia się warunek ustawowy. Wówczas, gdy nasciturus staje się dzieckiem narodzonym uzyskuje pełną zdolność prawną, zarazem powstają jego prawa. Możemy zatem mówić o warunkowej zdolności prawnej nasciturusa.
O nabyciu zdolności prawnej przez osobę fizyczną można mówić jedynie w przypadku urodzenia się dziecka żywego. Urodzenie się dziecka żywego stanowi warunek prawny przyjęcia zdolności prawnej. O zdolności prawnej dziecka urodzonego jako martwe nie może być mowy.
Zdolność prawna a zdolność do czynności prawnych
Jak już wskazano, przepisy Kodeksu cywilnego stanowią, że przez zdolność prawną należy rozumieć zdolność bycia podmiotem praw i obowiązków w sferze prawa materialnego (stosunków prawnych). Każdy człowiek posiada zdolność prawną od chwili urodzenia i trwa ona do chwili jego śmierci (art. 8 § 1 KC). Natomiast przez zdolność do czynności prawnych należy rozumieć zdolność do tego, by przez czynności prawne swym własnym działaniem nabywać lub tracić prawa albo obowiązki, albo w ogóle wywoływać skutki prawne (art. 11 i nast. KC). Utrata przez osobę fizyczną zdolności prawnej (na skutek śmierci) powoduje utratę zdolności do czynności prawnych.
Zakres zdolności do czynności prawnych
Zdolność do czynności prawnych, w przeciwieństwie do zdolności prawnej, jest stopniowalna. Nie mają zdolności do czynności prawnych osoby, które nie ukończyły lat trzynastu, oraz osoby ubezwłasnowolnione całkowicie. Ograniczoną zdolność do czynności prawnych mają małoletni, którzy ukończyli lat trzynaście, oraz osoby ubezwłasnowolnione częściowo. Pełną zdolność do czynności prawnych nabywa się natomiast z chwilą uzyskania pełnoletności. Pełnoletnim jest, kto ukończył lat osiemnaście. Pełnoletność zdobywa się także przez zawarcie małżeństwa, przy czym małoletni nie traci jej w razie unieważnienia małżeństwa.
Zdolność do czynności prawnych a zdolność procesowa
Na koniec przyjrzyjmy się jeszcze zagadnieniu zdolności do czynności procesowych. Ocena, czy dana osoba ma zdolność do czynności procesowych odbywa się na gruncie przepisów Kodeksu cywilnego, który definiuje pojęcie zdolności procesowej w art. 11, art. 12 art. 13 i art. 15. Skoro zdolność procesowa osoby fizycznej jest pochodną jej statusu prawnego, to wyłącznie ten czynnik, a nie jej cechy psychofizyczne, decyduje o posiadaniu zdolności procesowej. Dlatego też, np. samo istnienie przesłanek ubezwłasnowolnienia nie wpływa na zdolność procesową osoby fizycznej, dopóki nie dojdzie do wydania postanowienia o ubezwłasnowolnieniu. Osoba chora psychicznie, ale nieubezwłasnowolniona, ma zdolność procesową. Zaburzenia psychiczne nie są warunkiem wystarczającym przyjęcia braku zdolności procesowej strony (uczestnika). W efekcie bez ubezwłasnowolnienia przez sąd powszechny skutek ten nie następuje.
