Pytanie prawne Sądu Okręgowego w Warszawie
Uchwała jest odpowiedzią na pytanie prawne Sądu Okręgowego w Warszawie. Sprawa dotyczyła mężczyzny, któremu odmówiono wstąpienia w stosunek najmu po zmarłym partnerze homoseksualnym. Zgodnie bowiem z art. 69§1 Kodeksu cywilnego w razie śmierci najemcy lokalu mieszkalnego w stosunek najmu lokalu wstępują małżonek nie będący współnajemcą lokalu, dzieci najemcy i jego współmałżonka, inne osoby, wobec których najemca był obowiązany do świadczeń alimentacyjnych, oraz osoba, która pozostawała faktycznie we wspólnym pożyciu z najemcą, pod warunkiem, że stale zamieszkiwały z najemcą w tym lokalu do jego śmierci.
Mimo, że mężczyzna pozostawał w homoseksualnym związku przez niemal 9 lat, Naczelniczka Wydziału Zasobów Lokalowych dla dzielnicy Mokotów rozpatrzyła negatywnie jego prośbę o zawarcie umowy najmu, argumentując, iż nie należy on do grona osób wymienionych w przedmiotowym artykule, gdyż przepis ten dotyczy relacji między osobami przeciwnej płci. Sprawa trafiła do Sądu Rejonowego dla Warszawy Mokotowa, który oddalił powództwo uznając, iż art. 69§1 Kodeksu cywilnego nie obejmuje osób będących w nieformalnym związku partnerskim z osobą tej samej płci. Powołał się przy tym na orzeczenie Sądu Najwyższego, zgodnie z którym wspólne pożycie to pożycie takie, jak małżeńskie. Skoro zaś małżeństwo, według konstytucji, to tylko związek kobiety i mężczyzny, to znaczy, że i wspólne pożycie może zachodzić tylko między kobietą a mężczyzną. Do sprawy przystąpiła Helsińska Fundacja Praw Człowieka (HFPC ), w ramach Programu Antydyskryminacyjnego „Art. 32" HFPC. Nazwa programu nawiązuje do art. 32 Konstytucji RP, zgodnie z którym wszyscy są wobec prawa równi, mają prawo do równego traktowania przez władze publiczne a nikt nie może być dyskryminowany w życiu politycznym, społecznym lub gospodarczym z jakiejkolwiek przyczyny. Mężczyzna i fundacja wnieśli apelację do Sądu Okręgowego w Warszawie. W apelacji przywołano orzeczenie Europejskiego Trybunału Praw Człowieka w sprawie Kozak przeciwko Polsce (nr skargi 13102/02). W orzeczeniu tym ETPC stwierdził, że wyłączenie partnerów homoseksualnych z możliwości wstąpienia w stosunek najmu jest niezgodne z Europejską Konwencją Praw Człowieka i narusza konwencyjny zakaz dyskryminacji. Z uwagi na fakt, że Sąd Okręgowy w Warszawie również miał wątpliwości, zwrócił się do Sądu Najwyższego z pytaniem prawnym o rozstrzygnięcie, czy wskazana w art. 691§1 Kodeksu cywilnego przesłanka faktycznego wspólnego pożycia, rozumiana jako więź łącząca dwie osoby pozostające w takich relacjach jak małżonkowie, dotyczy także osób pozostających w nieformalnych związkach partnerskich z osobami tej samej płci.
Uchwała SN
Sąd najwyższy orzekł, że osobą pozostającą we wspólnym pożyciu z najemcą – w rozumieniu 69§1 Kodeksu cywilnego – jest osoba połączona z najemcą więzią uczuciową, fizyczną i gospodarczą, również osoba tej samej płci. Tym samym troje sędziów SN rozstrzygnęło, że osoby pozostające w związkach homoseksualnych mają takie same prawo do dziedziczenia najmu po partnerze, jak osoby pozostające w konkubinacie. Sąd Najwyższy nie uzasadnił swojej uchwały a uzasadnienie będzie sporządzone na piśmie. Jak podkreślają przedstawiciele HFPC, w obecnym stanie prawnym, również biorąc pod uwagę orzecznictwo ETPC, nie powinno budzić wątpliwości, że nie można różnicować sytuacji prawnej osób pozostających w faktycznym pożyciu hetero- i homoseksualnym. Według nich nie można jednak mówić o legalizacji związków partnerskich. Uchwałę SN należy bowiem czytać w takim kontekście, że jeśli jest w prawie cywilnym jakiś zapis, który nie wyklucza osób homoseksualnych, to powinien być on wobec nich odpowiednio stosowany, bez dyskryminacji.
Formalnie uchwała SN w danej sprawie wiąże tylko sąd, który zadał pytanie prawne. Inne sądy mogą ją brać pod uwagę, choć nie mają takiego obowiązku.
