Wyłączenie sędziego w postępowaniu karnym

Wyłączenie sędziego z mocy prawa w postępowaniu karnym

Zgodnie z obowiązującymi przepisami, sędzia jest z mocy prawa wyłączony od udziału w sprawie, jeżeli:

1. sprawa dotyczy tego sędziego bezpośrednio,
2. jest małżonkiem strony lub pokrzywdzonego albo ich obrońcy, pełnomocnika lub przedstawiciela ustawowego albo pozostaje we wspólnym pożyciu z jedną z tych osób,
3. jest krewnym lub powinowatym w linii prostej, a w linii bocznej aż do stopnia pomiędzy dziećmi rodzeństwa osób wymienionych w pkt 2 albo jest związany z jedną z tych osób węzłem przysposobienia, opieki lub kurateli,
4. był świadkiem czynu, o który sprawa się toczy, albo w tej samej sprawie był przesłuchany w charakterze świadka lub występował jako biegły,
5. brał udział w sprawie jako prokurator, obrońca, pełnomocnik, przedstawiciel ustawowy strony, albo prowadził postępowanie przygotowawcze,
6. brał udział w wydaniu zaskarżonego orzeczenia lub wydał zaskarżone zarządzenie,
7. brał udział w wydaniu orzeczenia, które zostało uchylone,
8. brał udział w wydaniu orzeczenia, co do którego wniesiono sprzeciw,
9. prowadził mediację.

Warto wiedzieć, że powody wyłączenia trwają nadal pomimo ustania uzasadniającego je małżeństwa, wspólnego pożycia, przysposobienia, opieki lub kurateli. Sędzia, który brał udział w wydaniu orzeczenia objętego wnioskiem o wznowienie lub zaskarżonego w trybie kasacji, nie może orzekać co do tego wniosku lub tej kasacji.

Uwaga!
Jeśli chcesz szybko i poprawnie przygotować Wniosek o wyłączenie sędziego
przejdź do formularza »

W tym miejscu należy wspomnieć, iż w dniu 16 kwietnia 2015 roku Trybunał Konstytucyjny – na skutek rozpoznania skargi konstytucyjnej – orzekł, że art. 40 § 1 pkt 7 ustawy z 6 czerwca 1997 r. – Kodeks postępowania karnego (tj. przepis mówiący o tym, że sędzia jest z mocy prawa wyłączony od udziału w sprawie, jeżeli brał udział w wydaniu orzeczenia, które zostało uchylone) w zakresie, w jakim nie przewiduje wyłączenia sędziego z mocy prawa od ponownego udziału w postępowaniu apelacyjnym, jeżeli sędzia w tej sprawie brał udział w wydaniu orzeczenia uchylającego wyrok sądu pierwszej instancji i przekazującego sprawę temu sądowi do ponownego rozpoznania, jest zgodny z art. 45 ust. 1 konstytucji.

Zdaniem Trybunału Konstytucyjnego brak obowiązku wyłączenia sędziego z mocy prawa w przypadku, gdy brał on udział w uchyleniu wyroku w postępowaniu apelacyjnym i przekazaniu sprawy do ponownego rozpoznania, a potem na skutek apelacji, ponownie orzeka w tej sprawie, mieści się w gwarantowanym konstytucyjnie standardzie prawa do bezstronnego sądu. Co więcej, Trybunał Konstytucyjny stwierdził, że „sędzia, uczestnicząc w pierwszym postępowaniu apelacyjnym, które kończy się uchyleniem wyroku sądu pierwszej instancji i przekazaniem sprawy do ponownego rozpoznania, co do zasady, nie wyrabia sobie jednoznacznego poglądu na temat sprawstwa i winy oskarżonego.”. Ponadto, Trybunał Konstytucyjny przypomniał o tym, że brak możliwości wyłączenia sędziego z mocy prawa w omawianej sytuacji nie oznacza, że sędzia ten nie może być wyłączony od udziału w sprawie. Jeśli bowiem pojawią się uzasadnione wątpliwości co do jego bezstronności to nie ma żadnych przeszkód, aby zaistniałą sytuację ocenić z punktu widzenia art. 41 § 1 kodeksu postępowania karnego, zgodnie z którym sędzia jest z mocy prawa wyłączony od udziału w sprawie, jeżeli sprawa dotyczy tego sędziego bezpośrednio.
Jak stanowi, art. 41 kodeksu postępowania karnego, sędzia ulega wyłączeniu, jeśli istnieje okoliczność tego rodzaju, że mogłaby wywołać uzasadnioną wątpliwość co do jego bezstronności w danej sprawie. Przy czym wniosek o wyłączenie sędziego, zgłoszony na tej po rozpoczęciu przewodu sądowego, pozostawia się bez rozpoznania, chyba że przyczyna wyłączenia powstała lub stała się stronie wiadoma dopiero po rozpoczęciu przewodu.

Należy pamiętać o tym, że wyłączenie następuje na żądanie sędziego, z urzędu albo na wniosek strony. Jeżeli sędzia uznaje, że zachodzi przyczyna wyłączająca go z mocy prawa (na podstawie art. 40 kodeksu postępowania karnego) wyłącza się, składając oświadczenie na piśmie do akt, a na jego miejsce wstępuje inny sędzia. Natomiast sędzia, co do którego zgłoszono wniosek o wyłączenie na podstawie art. 41 kodeksu postępowania karnego, który był omówiony powyżej – może złożyć do akt stosowne oświadczenie na piśmie i powstrzymać się od udziału w sprawie, przy czym jest on jednak zobowiązany przedsięwziąć czynności nie cierpiące zwłoki. Poza sytuacją, gdy sędzia uznaje, że zachodzi przyczyna wyłączająca go z mocy art. 40 – o wyłączeniu orzeka sąd, przed którym toczy się postępowanie. Co istotne, w składzie orzekającym w kwestii wyłączenia nie może brać udziału sędzia, którego dotyczy wyłączenie. W razie niemożności utworzenia takiego składu sądu, w kwestii wyłączenia orzeka sąd wyższego rzędu. Natomiast, jeżeli z powodu wyłączenia sędziów rozpoznanie sprawy w danym sądzie jest niemożliwe, sąd wyższego rzędu przekazuje sprawę innemu sądowi równorzędnemu.

Uwaga!
Jeśli chcesz szybko i poprawnie przygotować Wniosek o wyłączenie sędziego przejdź do formularza »

Podstawa prawna:
art. 40 – 44 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks postępowania karnego (Dz. U. 1997 nr 89 poz. 555)
Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 16 kwietnia 2015 r., sygn. akt SK 66/13