Do Rzecznika Praw Obywatelskich nadchodzą listy od osób podejrzanych i ich obrońców dotyczące udostępniania akt sprawy w trakcie postępowania przygotowawczego. Ma to szczególne znaczenie w sprawach karnych, w toku których chodzi o stosowanie i przedłużanie aresztu tymczasowego. W tym przypadku brak dostępu do akt lub przynajmniej do części zgromadzonego materiału w trakcie postępowania przygotowawczego uniemożliwia skuteczna obronę. Zakwestionowany przepis stanowi, że w toku postępowania przygotowawczego stronom, obrońcom, pełnomocnikom i przedstawicielom ustawowym udostępnia się akta, umożliwia sporządzanie odpisów i kserokopii oraz wydaje odpłatnie uwierzytelnione opisy lub kserokopie tylko za zgodą prowadzącego postępowanie przygotowawcze. Dodatkowo za zgodą prokuratora akta w toku postępowania przygotowawczego mogą być udostępniane innym osobom. Przepis ten formułuje zasadę tajności postępowania przygotowawczego oraz wskazuje krąg podmiotów, które mogą domagać się uchylenia tej zasady, natomiast nie określa żadnych powodów odmowy udostępnienia akt w toku postępowania przygotowawczego. W opinii Rzecznika zakwestionowany przepis stosowany zwłaszcza w sprawach dotyczących tymczasowego aresztowania podejrzanego lub przedłużenia aresztu tymczasowego w istotny sposób ogranicza konstytucyjne prawo do obrony, które obejmuje również stadium postępowania przygotowawczego. Przepis ten jest niezgodny z konstytucją także, dlatego, że pozwala podmiotowi prowadzącemu postępowanie przygotowawcze na arbitralne decydowanie o dostępie podejrzanego i obrońcy do akt. Niedopuszczalne jest stanowienie prawa, które daje organowi stosującemu je całkowitą dowolność.
Trybunał Konstytucyjny orzekł, że art. 156 § 5 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks postępowania karnego w zakresie, w jakim umożliwia arbitralne wyłączenie jawności tych materiałów postępowania przygotowawczego, które uzasadniają wniosek prokuratora w przedmiocie tymczasowego aresztowania, jest niezgodny z art. 2 oraz art. 42 ust. 2 w związku z art. 31 ust. 3 Konstytucji. Wyrok ten jest ostateczny, a jego sentencja podlega ogłoszeniu w Dzienniku Ustaw.
Trybunał Konstytucyjny podzielił zastrzeżenia Rzecznika Praw Obywatelskich, co do nieprecyzyjności zaskarżonego przepisu, która umożliwia nadawanie mu różnej interpretacji przez organy stosujące prawo. Fundamentalne znaczenie ma tu nie tylko wskazywany przez Rzecznika brak określenia przesłanek, którymi powinien kierować się organ prowadzący postępowanie przy podejmowaniu decyzji o odmowie udostępnienia akt, ale także to, że ustawodawca w żadnym z przepisów kodeksu postępowania karnego nie sprecyzował, co należy rozumieć przez zawarte w zakwestionowanej regulacji sformułowanie: "akta sprawy sądowej". Na aprobatę zasługują także wątpliwości wnioskodawcy, co do zgodności kwestionowanego przepisu Kodeksu postępowania karnego z konstytucyjnym prawem do obrony. Postępowanie przygotowawcze – odmiennie niż postępowanie sądowe – co do zasady słusznie nie jest oparte na zasadzie pełnej jawności akt sprawy. W procedurze karnej istnieją przepisy umożliwiające zarówno oskarżonemu, jak i jego obrońcy uzyskanie częściowej wiedzy na temat materiału dowodowego, zebranego na danym etapie postępowania przygotowawczego, np. przez zapoznanie się z postanowieniem o przedstawieniu zarzutów. Tym niemniej Trybunał Konstytucyjny stwierdził, że powyższych mechanizmów nie można uznać za ekwiwalentne do prawa dostępu do materiałów postępowania przygotowawczego, uzasadniających wniosek prokuratora w przedmiocie tymczasowego aresztowania. Nie umożliwiają one też w sposób wystarczający realizacji prawa do obrony w sytuacji zastosowania tego środka zapobiegawczego, w zakresie wymaganym przez konstytucję oraz standardów prawa międzynarodowego. Ze względu na skoncentrowanie się przez wnioskodawcę na negatywnych skutkach zaskarżonego przepisu dla osób tymczasowo aresztowanych i ich obrońców, Trybunał Konstytucyjny zdecydował się na wydanie wyroku zakresowego. Orzeczenie o niekonstytucyjności kwestionowanego przepisu nie powoduje utraty przez tę regulację mocy obowiązującej, lecz eliminuje taką możliwości jego interpretacji, która jest niezgodna z konstytucją. W razie zainicjowania przez prokuratora postępowania incydentalnego w przedmiocie zastosowania lub przedłużenia tymczasowego aresztowania – oskarżony, którego dotyczyć ma ten środek zapobiegawczy, powinien mieć prawo wglądu do materiałów postępowania przygotowawczego, które stanowią uzasadnienie wniosku prokuratora. Niezależnie od powyższego pożądane jest wprowadzenie przez ustawodawcę do kwestionowanego przepisu przesłanek ograniczających arbitralne stosowanie zaskarżonej regulacji.
