Do Biura Rzecznika Praw Obywatelskich wpływają pisma od osób niebędących żołnierzami zawodowymi i zajmujących w dniu wejścia w życie ustawy z 16 kwietnia 2004 r. mieszkania przeznaczone na zakwaterowanie żołnierzy. Osoby te obawiają się, że w wyniku zmian wprowadzonych powyższą ustawą utracą dotychczasowe mieszkania oraz zostaną pozbawione pomocy. Ustawa ta przewiduje, że osobie, która nie jest zawodowym żołnierzem pełniącym zawodową służbę wojskową na podstawie kontraktu na pełnienie służby stałej, o ile nie posiada ona lub jej małżonek tytułu prawnego do innego lokalu mieszkalnego lub zamiennego, przysługuje zamieszkiwanie w tym lokalu przez 2 lata od wejścia w życie ustawy. Po upływie tego terminu umowa najmu lub inna decyzja administracyjna wygasa. Wojskowa Agencja Mieszkaniowa może zaproponować w zamian za wcześniejsze opuszczenie mieszkania lokal zamienny albo świadczenie w wysokości 40 proc. wartości rynkowej zajmowanego lokalu. W opinii Rzecznika Praw Obywatelskich ustawa nie gwarantuje należytego ekwiwalentu w zamian za utracone uprawnienia. Nie zapewnia wszystkim pozbawionym lokali prawa do innego mieszkania albo rekompensaty pieniężnej, która pozwoliłaby im zaspokoić potrzeby mieszkaniowe we własnym zakresie. Dwuletni okres zamieszkiwania, poprzedzający wygaśnięcie umowy nie może być uznany za wystarczający na przystosowanie się tej grupy osób do zmienionej sytuacji. Kwestionowane przepisy pozbawiające pewną grupę obywateli praw majątkowych naruszają konstytucyjną zasadę ochrony praw nabytych.
Trybunał Konstytucyjny orzekł, że:
– art. 20 ust. 2 w związku z art. 20 ust. 1 i 3 ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o zmianie ustawy o zakwaterowaniu Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej oraz niektórych innych ustaw jest niezgodny z art. 64 ust. 2 w związku z art. 2 Konstytucji.
– art. 20 ust. 4 powyższej ustawy jest niezgodny z art. 64 ust. 2 w związku z art. 31 ust. 3 Konstytucji.
– art. 27 ust. 2 w związku z art. 27 ust. 1 powyższej ustawy w zakresie, w jakim znajduje on zastosowanie w stosunku do osób zajmujących w dniu 30 czerwca 2004 r. lokale mieszkalne będące w zasobie Wojskowej Agencji Mieszkaniowej na podstawie umowy najmu, jest niezgodny z art. 64 ust. 2 w związku z art. 31 ust. 3 Konstytucji. Wyrok jest ostateczny, a jego sentencja podlega ogłoszeniu w Dzienniku Ustaw. Oznacza to, że opróżnienia lokali mieszkalnych określone w zaskarżonych przepisach naruszają Konstytucję.
Trybunał Konstytucyjny orzekł, że tak rygorystyczna ingerencja narusza konstytucyjne prawo do mieszkania. Ponadto narusza też zasadę zaufania obywateli do państwa i stanowionego przez nie prawa przez to, że ingeruje w ukształtowane stosunki prawne bez zapewnienia ochrony minimalizującej negatywne skutki odebrania prawa. Zmieniając prawo ustawodawca musi realizować wymogi, które wynikają z demokratycznego państwa prawnego dotyczące zmiany przepisów. Ma obowiązek ustanowienia regulacji przejściowych i dostosowujących, żeby adresaci norm mogli zapoznać się z nową regulacją i zaadaptować do niej. W przypadku ingerencji w prawa nabyte – w tym przypadku prawo do mieszkania – jednostka powinna uzyskać rekompensatę za utracone prawo. W rozpatrywanej sprawie ten warunek nie jest spełniony, gdyż możliwość zaproponowania lokalu zamiennego lub 40 % bonifikaty wartości rynkowej zajmowanego lokalu przez Wojskową Agencję Mieszkaniową nie jest skierowana do wszystkich podmiotów i wiąże się z uznaniowością działania Agencji, dlatego też nie gwarantuje właściwej realizacji prawa do mieszkania. Zaproponowane rozwiązania nie są ekwiwalentem utraconego prawa. Z uwagi na konstytucyjną wartość, jaką jest ochrona lokatorów i prawo do mieszkania, Trybunał Konstytucyjny uznał, że ustawodawca nie może regulować egzekucji obowiązków cywilnoprawnych w sposób dowolny. Mając na uwadze to, że prawa człowieka powinny mieć szersze gwarancje, Trybunał Konstytucyjny orzekł, że tryb opróżnienia lokali mieszkalnych określony w zaskarżonych przepisach narusza konstytucję i powoduje nieproporcjonalne zróżnicowanie sytuacji najemców i innych lokatorów mieszkań z WAM w stosunku do innych najemców. Podmiotom tym trzeba zagwarantować prawo do sądu w tym znaczeniu, że zarówno tytuł egzekucyjny powinien mieć formę orzeczenia sądowego, jak i dla zapewnienia ochrony jednostek opróżnienie lokalu ma nastąpić w trybie przepisów Kodeksu postępowania cywilnego.
