Jerzy L. razem z małżonką od 1998 r. stanowią rodzinę zastępczą dla trojga małoletnich wnuków. Na jedno z dzieci legitymujące się orzeczeniem o niepełnosprawności Jerzy L. na podstawie przepisów uchylonej ustawy o pomocy społecznej otrzymywał zasiłek stały, zamieniony następnie ustawą o świadczeniach rodzinnych na świadczenie pielęgnacyjne. Świadczenie to na mocy przepisów przejściowych ustawy, po spełnieniu określonych wymogów, przysługiwało mu do 31 sierpnia 2005 r. Organy administracji publicznej I i II instancji odmówiły Jerzemu L. prawa do kontynuacji świadczenia, bowiem stwierdzono, że nie przysługuje świadczenie pielęgnacyjne, mimo pobierania takiego świadczenia w poprzednim okresie, ponieważ dziecko umieszczone zostało w rodzinie zastępczej. Zakwestionowane przepisy ustawy zmieniając grupę osób uprawnionych stanowią, iż świadczenie pielęgnacyjne przysługuje matce lub ojcu dziecka albo opiekunowi faktycznemu dziecka, jeżeli nie podejmuje lub rezygnuje z zatrudnienia w celu sprawowania opieki nad dzieckiem legitymującym się orzeczeniem o niepełnosprawności. Natomiast świadczenie pielęgnacyjne nie przysługuje, jeżeli osoba wymagająca opieki została umieszczona w rodzinie zastępczej. Jerzy L. decyzję organów administracji publicznej zaskarżył do wojewódzkiego sądu administracyjnego. Rozpatrujący skargę sąd powziął wątpliwości. Jerzy L. rezygnując z zatrudnienia na podstawie przepisów ustawy o pomocy społecznej i otrzymując zasiłek stały, od którego odprowadzana była składka na ubezpieczenie społeczne, mógł zaplanować swoją przyszłość w taki sposób, by nie tracąc uprawnień emerytalnych zająć się rehabilitacją niepełnosprawnego od urodzenia dziecka. Wyłączenie z kręgu osób uprawnionych do świadczenia pielęgnacyjnego rodziców zastępczych, zdaniem sądu, podważa zaufanie skarżącego do organów państwa i stanowionego prawa oraz skłania do postawienia pytania co do zasadności decyzji, by stać się rodziną zastępczą. Ustawa ograniczając prawa nabyte rodziców zastępczych spokrewnionych narusza konstytucyjną zasadę ochrony rodziny. Ponadto przyznanie określonej pomocy materialnej, wypłacanej ze środków publicznych, tylko części rodzin (z rodzicami biologicznymi lub przysposabiającymi) dyskryminuje rodziców zastępczych spokrewnionych, stanowiących wraz z dziećmi rodzinę, naruszając tym samym konstytucyjną zasadę równości.
Trybunał Konstytucyjny orzekł, że:
-
art. 17 ust. 1 i ust. 5 pkt 2 lit. b ustawy z dnia 28 listopada 2003 r. o świadczeniach rodzinnych w zakresie, w jakim uniemożliwia przyznanie prawa do świadczenia pielęgnacyjnego osobie, która rezygnuje z zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej w związku z koniecznością opieki, o jakiej mowa w art. 17 ust. 1 tej ustawy, nad innym niż jej dziecko, niepełnosprawnym, niepełnoletnim członkiem rodziny, dla którego stanowi rodzinę zastępczą spokrewnioną i wobec którego osobę tę obciąża obowiązek alimentacyjny, jest niezgodny z art. 18, art. 32 ust. 1 i art. 71 ust. 1 Konstytucji oraz nie jest niezgodny z art. 20 i art. 23 Konwencji o prawach dziecka, przyjętej przez Zgromadzenie Ogólne Narodów Zjednoczonych dnia 20 listopada 1989 r.
-
art. 58 ust. 1 ustawy z 28 listopada 2003 r. w zakresie, w jakim nie przyznaje prawa do świadczenia pielęgnacyjnego po dniu 31 sierpnia 2005 r. osobie ustanowionej rodziną zastępczą spokrewnioną i otrzymującą do dnia wejścia w życie powyższej ustawy zasiłek stały, jest niezgodny z art. 2 i art. 18 Konstytucji.
Trybunał Konstytucyjny uznał, że zarówno rodzina naturalna jak zastępcza są podmiotami zobowiązanymi do pieczy nad dzieckiem. W przypadku konieczności rezygnacji z pracy zarobkowej z uwagi na konieczność opiekowania się niepełnosprawnym dzieckiem sytuacja rodziców naturalnych i zastępczych jest taka sama. Rózróżnienie ich pozycji w tym zakresie jest naruszeniem zasady równości. W tym wypadku istotnymi cechami wspólnymi opiekunów są: sprawowanie opieki nad dzieckiem wymagającym stałej pielęgnacji, niepodejmowanie z tego powodu pracy i osiąganie przez rodzinę niskich dochodów. Odmowa osobom bliskim wsparcia podważa racjonalność ustawodawcy i jest sprzeczna z Konstytucją. W związku z powyższym norma wynikająca z art. 17 ust. 1 oraz art. 17 ust. 5 pkt 2 lit. b ustawy o świadczeniach rodzinnych w zakresie, w jakim wyłącza możliwość uzyskania zasiłku przez rodzinę zastępczą, na której jednocześnie ciąży obowiązek alimentacyjny stanowi naruszenie zasady równości i jest niezgodna ze konstytucyjnymi standardami ochrony rodziny. Konsekwencją uznania niekonstytucyjności powyższych przepisów jest uznanie niekonstytucyjności art. 58 ust. 1. Według Trybunału rodziny zastępcze spokrewnione otrzymujące zasiłek stały miały prawo oczekiwać, że będzie im przysługiwało świadczenie pielęgnacyjne, gdyż wynika to z zasady zaufania obywateli do państwa i stanowionego przez nie prawa. Ustawodawca naruszył to zaufanie. W związku z orzeczeniem Trybunału Konstytucyjnego należy stwierdzić, że podmiot stanowiący rodzinę zastępczą spokrewnioną może uzyskać świadczenie pielęgnacyjne, po spełnieniu pozostałych warunków wymienionych w art. 17 ustawy o świadczeniach rodzinnych. Poza kognicją Trybunału Konstytucyjnego pozostaje kwestia przyznawania świadczenia pielęgnacyjnego pozostałym formom rodzin zastępczych. Rozstrzygnięcie w tej sprawie stanowiłoby bowiem wyjście poza zakres rozpatrywanego pytania prawnego.
