Wojewódzki Sąd Administracyjny w Gdańsku skierował do Trybunału Konstytucyjnego pytanie prawne dotyczące sprawy Bożeny T., której odmówiono przyznania świadczenia pielęgnacyjnego z tytułu nie podejmowania zatrudnienia w związku z opieką nad pełnoletnią siostrą. W zapytaniu Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Łodzi chodzi o analogiczną sprawę. Zakwestionowany przepis ustawy o świadczeniach rodzinnych stanowi, że świadczenie pielęgnacyjne przysługuje matce lub ojcu albo opiekunowi faktycznemu dziecka, jeżeli nie podejmuje lub rezygnuje z zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej w celu sprawowania opieki nad dzieckiem legitymującym się orzeczeniem o niepełnosprawności łącznie ze wskazaniami konieczności stałej i długotrwałej opieki. Według wojewódzkich sądów administracyjnych zarówno osoba sprawująca opiekę nad niepełnosprawnym dzieckiem jak i nad innym członkiem rodziny, wobec którego jest obciążona obowiązkiem alimentacyjnym, wypełnia zobowiązanie o charakterze prawnorodzinnym, którego źródła można szukać w przepisach Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego. Kwestionowany przepis jest niezgodny z konstytucją w zakresie, w jakim nie przyznaje prawa do świadczenia pielęgnacyjnego innym osobom niż tylko rodzice. Zgodnie bowiem z konstytucją wszyscy są wobec prawa równi i wszyscy mają prawo do równego traktowania przez władze publiczne.
Trybunał Konstytucyjny orzekł, że art. 17 ust. 1 ustawy z dnia 28 listopada 2003 r. o świadczeniach rodzinnych w zakresie, w jakim uniemożliwia nabycie prawa do świadczenia pielęgnacyjnego obciążonej obowiązkiem alimentacyjnym osobie zdolnej do pracy, niezatrudnionej ze względu na konieczność sprawowania opieki nad innym niż jej dziecko niepełnosprawnym członkiem rodziny, jest niezgodny z art. 32 ust. 1 Konstytucji.
Trybunał Konstytucyjny stwierdził, że w zakwestionowanym przepisie mamy do czynienia z pominięciem legislacyjnym, zawężającym w sposób niezgodny z Konstytucją krąg osób uprawnionych do nabycia prawa do świadczenia pielęgnacyjnego, bowiem przepis pomija możliwość nabycia prawa do świadczenia pielęgnacyjnego przez osoby rezygnujące z aktywności zawodowej ze względu na konieczność sprawowania opieki nad innym niż jej dziecko niepełnosprawnym członkiem rodziny, wobec którego obciążone są obowiązkiem alimentacyjnym. W uzasadnieniu projektu ustawy z 22 kwietnia 2005 r. o postępowaniu wobec dłużników alimentacyjnych oraz zaliczce alimentacyjnej, którą to ustawą wyłączono z kręgu uprawnionych do świadczenia pielęgnacyjnego opiekunów prawnych osoby niepełnosprawnej podniesiono, że "skreślenie w art. 17 ust. 1 wyrazów wynika z faktu, że zarówno świadczenie pielęgnacyjne, jak i dawny zasiłek stały z pomocy społecznej, który zastąpiony został przez świadczenie pielęgnacyjne, kierowane było i jest do rodziców w związku z opieką nad dzieckiem własnym lub przysposobionym, niezależnie od wieku tego dziecka. Dopuszczenie opiekuna prawnego niebędącego rodzicem może spowodować znaczne rozszerzenie kręgu osób uprawnionych do tego świadczenia na osoby obce niepracujące. Do takiego rozszerzenia nie jest dostosowany aparat pojęciowy ustawy (art. 3 pkt 1 i 16). Nie ma możliwości przy tak skonstruowanym brzmieniu tych przepisów ustalenia składu i dochodu rodziny, ponieważ wchodzą tu w grę dwie rodziny: rodzina osoby wymagającej opieki i rodzina obca – opiekuna prawnego (w przypadku nowelizacji ustawy o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnieniu osób niepełnosprawnych konieczna będzie zmiana treści wskazań występujących przy orzeczeniu niepełnosprawności)". Zdaniem Trybunału, trudności w ustaleniu rzeczywistego sprawowania opieki i pielęgnowania osoby niepełnosprawnej, ze znacznie ograniczoną możliwością samodzielnej egzystencji oraz koniecznością stałego współudziału opiekuna w procesie leczenia nie mogą stanowić wystarczającej przesłanki odstąpienia od zasady równego traktowania podmiotów znajdujących się w sytuacji podobnej. Na ustawodawcy ciąży obowiązek takiego ukształtowania przepisów, aby nie sprzyjały one nadużyciom. Na organach państwowych, samorządowych oraz innych podmiotach stosujących przepisy ustawy o świadczeniach rodzinnych, a także przepisy innych ustaw, mających znaczenie dla wypłaty świadczeń pielęgnacyjnych (np. ustawy alimentacyjnej) – ciąży z kolei obowiązek rzetelnej weryfikacji stanów faktycznych w rozpatrywanych sprawach o wypłatę świadczeń pielęgnacyjnych. Zdaniem Trybunału Konstytucyjnego, ograniczenie kręgu osób uprawnionych do otrzymywania świadczenia pielęgnacyjnego prowadzące do naruszenia konstytucyjnej zasady równości nie może być usprawiedliwione założoną z góry niesprawnością władzy publicznej lub jej agend. Nie jest to w rozpatrywanej sprawie wartość konstytucyjna uzasadniająca odmienne traktowanie podmiotów znajdujących się w sytuacji podobnej, charakteryzującej się tymi samymi, relewantnymi kryteriami.
Trybunał Konstytucyjny zwrócił uwagę, że orzeczenie o niekonstytucyjności dotyczy wyłącznie art. 17 ust. 1 ustawy o świadczeniach rodzinnych. Do organów stosujących przepisy o świadczeniu pielęgnacyjnym należeć będzie ocena skutków stwierdzenia niekonstytucyjności zaskarżonego przepisu art. 17 ust. 1, w konfrontacji z innymi przesłankami określającymi prawo do świadczenia pielęgnacyjnego.
