Wydziedziczenie spadkobiercy

Wydziedziczenie może nastąpić, gdy uprawniony do zachowku:

1. Wbrew woli spadkodawcy postępuje uporczywie w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego. Postępowanie przez uprawnionego do zachowku w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego to np. nadużywanie alkoholu, niepodejmowanie pracy zarobkowej, zażywanie narkotyków itd. Samo jednak zachowanie się uprawnionego do zachowku w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego nie może stanowić podstawy wydziedziczenia. Zachowanie takie musi być ponadto uporczywe i niezgodne z wolą spadkodawcy. Jednorazowe, odosobnione przypadki nagannego zachowania się uprawnionego, nie mogą stanowić przyczyny wydziedziczenia. Konieczne jest także, by spadkodawca nie akceptował tego niewłaściwego postępowania.
2. Dopuścił się względem spadkodawcy albo jednej z najbliższych mu osób umyślnego przestępstwa przeciwko życiu, zdrowiu lub wolności albo rażącej obrazy czci. Przestępstwo takie powinno zostać stwierdzone orzeczeniem sądu karnego lub postanowieniem o warunkowym umorzeniu postępowania i poddania sprawcy próbie. Ustawodawca nie określił kręgu osób najbliższych spadkodawcy w rozumieniu art. 1008 pkt 2 k.c. O tym, czy pokrzywdzony jest osobą najbliższą, decydują okoliczności danej sprawy. Można przyjąć że najbliższymi są z całą pewnością: małżonek, zstępny, wstępny, rodzeństwo, powinowaty w tej samej linii lub stopniu, osoba pozostająca w stosunku przysposobienia oraz jej małżonek, a także osoba pozostająca faktycznie we wspólnym pożyciu ze spadkodawcą. Przestępstwo musi być popełnione z winy umyślnej, czyli sprawca dział z zamiarem jego popełnienia lub godził się na jego popełnienie.
3. Uporczywie nie dopełnia względem spadkodawcy obowiązków rodzinnych.

Żadne inne przyczyny nie mogą stanowić podstawy wydziedziczenia. Działanie musi być uporczywe, co oznacza że nie ma ono charakteru jednostkowego, incydentalnego ale ma cechy stałości, trwałości. Obowiązki rodzinne to przede wszystkim obowiązki opieki, pomocy osobistej i finansowej (w tym obowiązek alimentacyjny), uczestniczenia w życiu rodzinnym (utrzymywanie stałych kontaktów). Uchylanie się od tych obowiązków musi wynikać z świadomego działania lub zaniechania uprawnionego. W przypadku gdy z przyczyn od niego niezależnych nie mógł on tych obowiązków wypełniać (np. choroba), nie może być to podstawą wydziedziczenia.

Wydziedziczenie będzie nieważne, jeśli uprawniony do zachowku wprawdzie zachował się nagannie, ale zachowanie takie miało charakter incydentalny. Ponadto gdy postępowanie uprawnionego do zachowku, będzie sprzeczne z zasadami współżycia społecznego, lub było uporczywe, to jednak spadkodawca nie sprzeciwiał się takiemu zachowaniu.

Z treści testamentu musi wynikać przyczyna wydziedziczenia (art. 1009 k.c.). Spadkodawca może przyczynę tę wskazać w sposób wyraźny lub dorozumiany (czyli taki, by można było przyczynę tę ustalić). W sytuacji, gdy spadkodawca wydziedziczył daną osobę, jednak nie wskazał w żaden sposób w testamencie przyczyny wydziedziczenia, wydziedziczenie to będzie nieważne. W przypadku uznania wydziedziczenia za nieważne, nieważnie wydziedziczony ma prawo do żądania zachowku na zasadach ogólnych.

W przypadku wydziedziczenia, jeżeli jest ono ważne, to pomimo tego zstępni wydziedziczonego są uprawnieni do zachowku, chociażby przeżył on spadkodawcę (art. 1011 k.c.). Czyli wydziedziczony w tym przypadku jest traktowany tak jakby sam nie dożył otwarcia spadku, uprawnienie do spadku przechodzi na jego zstępnych.

Spadkodawca nie może wydziedziczyć uprawnionego do zachowku, jeżeli mu przebaczył (art. 1010 § 1 k.c.). Przebaczenie może być dokonane w dowolnej formie (ustnej, pisemnej). Przebaczyć może także spadkodawca nie mający zdolności do czynności prawnych, jednak przebaczenie takiej jest skuteczne wtedy, gdy nastąpiło z dostatecznym rozeznaniem (art. 1010 § 2 k.c.). Ustawa nie precyzuje pojęcia: dostateczne rozeznanie. Zatem w każdym przypadku sąd, dokonujący oceny skuteczności przebaczenia, winien rozważyć okoliczności łączące się z osobą spadkodawcy i dokonanym przebaczeniem. Konieczne jest, by spadkodawca znał fakty, mogące stanowić podstawę wydziedziczenia, by chciał przebaczyć, a także by wolę swoją wyrażał swobodnie.

Przebaczenie może być dokonane po sporządzeniu testamentu, w którym dochodzi do wydziedziczenia. Jednak Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 14 czerwca 1971 roku (III CZP 24/71, OSN 1972 rok, nr 2, poz. 23) wskazał, że gdy spadkodawca przebaczył spadkobiercy po wydziedziczeniu go w testamencie, wydziedziczenie to jest bezskuteczne bez względu na formę, w jakiej przebaczenie nastąpiło. Oznacza to zatem, że w sytuacji, gdy spadkodawca dokonał w testamencie wydziedziczenia określonej osoby, a następnie chce przebaczyć tej osobie, to przebaczenie nie musi nastąpić poprzez sporządzenie nowego testamentu. Przebaczenie może nastąpić w dowolnej formie, ale powinno wyrażać wolę przebaczenia spadkodawcy w sposób dostateczny. Na skutek przebaczenia wydziedziczenie staje się bezskuteczne. Osoba wydziedziczona odzyskuje prawo do zachowku. Jeżeli po dokonanym przebaczeniu uprawniony do zachowku postępuje ponownie w sposób naganny, swoim zachowaniem wyczerpuje znamiona z art. 1008 pkt 1-3 k.c., to spadkodawca może sporządzić kolejny testament, w którym znowu, już w związku z nową przyczyną, wydziedziczy tego uprawnionego.

www.SerwisPrawa.pl  
Internetowa Kancelaria Prawna