Wniosek Rzecznika Praw Obywatelskich do Trybunału Konstytucyjnego wynika z licznych skarg rodziców osób z niepełnosprawnością intelektualną – dotyczących praktyki wypłacania ich dzieciom rent przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych. Aktualnie jest ona inna od praktyki stosowanej wcześniej przez ośrodki pomocy społecznej. Zdaniem rodziców nowe sposoby są niczym innym niż przymuszanie do inicjowania sądowych procedur ubezwłasnowolnienia ich dzieci. Jednostki organizacyjne ZUS kierowali do nich pisma informacyjne, wg których – Należy w terminie 14 dni dostarczyć postanowienie sądu u ustaleniu opiekuna sądowego lub potwierdzenie o złożonym w sądzie wniosku o ustanowienie opiekuna.
Według Rzecznika Praw Obywatelskich analiza obowiązujących przepisów nie zobowiązuje ZUS do inicjowania działań do zmiany statusu osoby uprawnionej. Postawione pod znakiem zapytania we wniosku przepisy rozporządzenia odnoszą się do sytuacji, gdy uprawniona do renty lub emerytury osoba niepełnosprawna – niepotrafiąca bądź niemogąca się podpisać – nie posiada prawnego opiekuna. Jednak bez względu na ocenę jej stanu psychicznego czy też sprawności intelektualnej osoba ta funkcjonuje z pomocą osoby lub osób z kręgu najbliższej rodziny – najczęściej rodziców. W obowiązującym stanie prawnym pełnomocnictwo notarialne umożliwia faktycznym opiekunom odbieranie wszelkich przekazów pieniężnych z wyjątkiem przekazu świadczenia rentowego lub emerytalnego przekazywanego przez ZUS. Jednakże wszystkie inne świadczenia np. pomocowe mogą być im wypłacane. W opinii Rzecznika Praw Obywatelskich nieumiejętność pisania osoby niepełnosprawnej bądź też bariery w swobodnym porozumiewaniu się z nią nie mogą być utożsamiane z niemożnością pokierowania przez niepełnosprawnego swym postępowaniem. Zdaniem RPO fakt, iż osoba uprawniona nie umie bądź nie może się podpisać nie może stać się w świetle prawa przyczyną do ubezwłasnowolnienia. Stosowanie kwestionowanych przepisów narusza podstawowe prawa osób niepełnosprawnych i ich opiekunów. Według RPO odmienne do innych zasady wypłat świadczeń ZUS naruszają konstytucyjne prawa osób niepełnosprawnych intelektualnie.
W powyższym wniosku skierowanym przez Rzecznika Praw Obywatelskich Trybunał Konstytucyjny orzekł, że §43 ust. 2 i 4 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie postępowania o świadczenia emerytalno-rentowe i zasad wypłaty tych świadczeń w zakresie, w jakim przepisy te odnoszą się do wypłat renty socjalnej z powodu niepełnosprawności umysłowej osobom pełnoletnim, które nie mają przedstawiciela ustawowego, oraz w zakresie, w jakim odnoszą się do opiekunów faktycznych tych osób i do organów administracji państwowej stopnia podstawowego, zobowiązanych przez organ rentowy do wystąpienia do sądu o ustanowienie opiekuna lub kuratora dla osoby uprawnionej do renty, są niezgodne z art. 30 i art. 31 w związku z art. 2 oraz art. 92 ust. 1 Konstytucji i nie są niezgodne z art. 32 ust. 1 Konstytucji.
Zdaniem Trybunału Konstytucyjnego zmuszanie rodziców czy faktycznych opiekunów do ubezwłasnowolnienia swoich niepełnosprawnych umysłowo pełnoletnich dzieci nie znajduje podstaw w obowiązujących przepisach. Ponadto zostało podkreślone, iż ubezwłasnowolnienie jest bardzo poważną ingerencją w prawa podmiotowe jednostki, co oznacza, że przepisy określają szczególne gwarancje ochrony osoby przed nieuzasadnionym wszczęciem postępowania o ubezwłasnowolnienie. Wygoda urzędników, którzy są zobowiązani do organizowania oraz dystrybuowania różnych form pomocy – w tym świadczeń pieniężnych – nie może w żadnym przypadku uzasadniać użycia ubezwłasnowolnienia wobec osoby niepełnosprawnej intelektualnie.
Rezultatem wyroku Trybunału Konstytucyjnego powinny być nowe przepisy prawne – zgodne z konstytucją i po uprzednim ustawowym określeniu zasad stanowiących wytyczne do rozporządzenia. Jednakże do czasu uchwalenia nowych przepisów podstawą prawną wypłat renty socjalnej – dla osób, które sa uprawnione do renty oraz mają trudności z jej odbiorem – mógłby stanowić obowiązujący przepis par. 43 ust. 3 rozporządzenia Rady Ministrów z 7 lutego 1983 r. w brzmieniu – Podstawę do wypłaty świadczenia na ręce opiekuna może stanowić oświadczenie osoby sprawującej faktyczną opiekę nad rencistą, potwierdzonej przez właściwy organ administracji państwowej stopnia podstawowego.
Wyrok Trybunału Konstytucyjnego jest ostateczny, a jego sentencja podlega ogłoszeniu w Dzienniku Ustaw.
Internetowa Kancelaria Prawna
www.SerwisPrawa.pl
