Odstępne
Odstępnym nazywamy prawo do żądania określonej sumy pieniężnej ze względu na odstąpienie od zawartej umowy. Regulacja prawna powyższej instytucji znajduje się w Kodeksie cywilnym.
Zgodnie z treścią art. 396 KC, jeżeli zostało zastrzeżone, że jednej lub obu stronom wolno od umowy odstąpić za zapłatą oznaczonej sumy (odstępne), oświadczenie o odstąpieniu jest skuteczne tylko wtedy, gdy zostało złożone jednocześnie z zapłatą odstępnego. Z powyższego wynika zatem, że prawo odstępnego będzie przysługiwały tylko, gdy wynika to z zapisów samej umowy. Omawiana instytucja nie będzie mogła znaleźć zastosowania z mocy samego prawa, niezbędna więc jest uprzednia wola stron i to już w momencie konstruowania wiążącej je umowy cywilnoprawnej.
Termin na odstąpienie od umowy
Jednocześnie art. 395 KC wskazuje nam, że w zawartej umowie można zastrzec, że jednej lub obu stronom przysługiwać będzie w ciągu oznaczonego terminu prawo odstąpienia od umowy. Prawo to wykonywa się przez oświadczenie złożone drugiej stronie. W razie wykonania prawa odstąpienia umowa uważana jest za nie zawartą. To, co strony już świadczyły, ulega zwrotowi w stanie niezmienionym, chyba że zmiana była konieczna w granicach zwykłego zarządu. Za świadczone usługi oraz za korzystanie z rzeczy należy się drugiej stronie odpowiednie wynagrodzenie. Dla stwierdzenia, czy strony skutecznie zastrzegły prawo odstąpienia od umowy w łączącej jej umowie, koniecznym jest ustalenie, że przyznane umową prawo odstąpienia ograniczone zostało przez nie terminem końcowym, gdyż zastrzeżenie prawa odstąpienia nieograniczone terminem jest nieważne i nie wywołuje żadnego skutku prawnego. Niewątpliwie bowiem wymóg określenia owego terminu, w ciągu którego stronie będzie przysługiwało prawo odstąpienia od umowy, służy ograniczeniu czasu trwania stanu niepewności co do istnienia uprawnień i obowiązków umownych. W wypadku zastrzeżenia prawa do odstąpienia od umowy wzajemnej na wypadek nie wykonania zobowiązania w terminie ściśle określonym, źródłem prawa do odstąpienia od umowy jest przepis ustawy, a umowa stron odnosi się tylko do jednej z przesłanek wykonania tego prawa (wyznaczenia dłużnikowi dodatkowego terminu na wykonanie zobowiązania) i zwalnia wierzyciela z tej czynności, jeżeli strony mocą swej decyzji nadały świadczeniu dłużnika charakter terminowy.
Ile kosztuje odstępne?
Pamiętajmy, że zapłata określonej kwoty pieniężnej w sytuacji odstępowania od umowy nie może być utożsamiana z zapłatą za świadczenie nie spełnione w całości lub części, jeżeli konsument zrezygnuje z zawarcia umowy lub jej wykonania. Obowiązek zapłaty odstępnego nie odnosi się zatem do treści art. 385[3] pkt. 12 KC. Treść tego przepisu wskazuje nam, że niedozwolonym postanowieniami umownymi są takie, które wyłączają obowiązek zwrotu konsumentowi uiszczonej zapłaty za świadczenie nie spełnione w całości lub części, jeżeli konsument zrezygnuje z zawarcia umowy lub jej wykonania.
Podstawowym celem odstępnego jest oczywiście rekompensata strat poniesionych przez drugą stronę umowy. Liczył on bowiem na skuteczne zrealizowanie całej umowy. Zapłata określonej przez strony kwoty pieniężnej w przypadku, gdy jedna chce odstąpić od umowy ma tak naprawdę powstrzymywać przed pochopnym zawieraniem zobowiązań cywilnoprawnych – szczególnie, gdy kwota odstępnego jest naprawdę wysoka. Odnosząc się przy tym do wartości odstępnego, to uzależnione jest ono oczywiście w pełni od woli samych zainteresowanych stron. Jak podkreśla A. Rzetecka – Gil „Skuteczne odstąpienie od umowy w wyniku zapłaty odstępnego wymaga spełnienia następujących warunków:
- zawarcia w umowie stron klauzuli umownego prawa odstąpienia od umowy;
- zawarcia postanowienia co do odstępnego;
- złożenie oświadczenia o odstąpieniu od umowy;
- równoczesna z tym oświadczeniem zapłata odstępnego.
Jeśli zastrzeżono w umowie odstępne, wówczas odstąpienie od umowy w wykonaniu umownego prawa odstąpienia jest skuteczne wtedy, gdy przed lub najpóźniej w momencie złożenia oświadczenia o odstąpieniu zostanie zapłacona kwota odstępnego. Takie uregulowanie momentu zapłaty odstępnego ma na celu ochronę interesów strony przeciwnej”.
Podstawa prawna:
[art. 395, art. 396 k.c. (Dz.U. z 2014 r. Nr 121 j.t.)]
