Takie zwolnienia usprawiedliwiają jego nieobecność w pracy. Ma to zazwyczaj związek z koniecznością wykonania przez pracownika określonych czynności lub też pełnieniem przez niego funkcji społecznych. Zagadnienia dotyczące zasad udzielania takich zwolnień reguluje w głównej mierze Ustawa z dnia 26 czerwca 1974r. Kodeks pracy (Dz. U. z 1974r., Nr 24, poz. 141 ze zm.) oraz Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 15 maja 1996r. w sprawie sposobu usprawiedliwiania nieobecności w pracy oraz udzielania pracownikom zwolnień od pracy (Dz. U. z 1996r. Nr 60, poz. 281 ze zm.).
Poszukiwanie pracy
W okresie wypowiedzenia umowy o pracę pracownikowi przysługują dni wolne na poszukiwanie pracy. Takie zwolnienie przysługuje tylko w razie wypowiedzenia umowy przez pracodawcę. Liczba tych dni zależy od okresu wypowiedzenia i wynosi 2 dni w przypadku dwutygodniowego lub miesięcznego okresu wypowiedzenia oraz 3 dni w przypadku trzymiesięcznego okresu wypowiedzenia. Za te dni pracownik zachowuje prawo do wynagrodzenia w pełnym wymiarze.
Opieka nad dzieckiem
Pracownik wychowujący przynajmniej jedno dziecko w wieku do 14 lat ma prawo do 2 dni wolnych w ciągu jednego roku kalendarzowego. Wymiar tego zwolnienia nie zależy od liczby dzieci i przysługuje na wszystkie dzieci łącznie. Za czas zwolnienia pracownik zachowuje prawo do wynagrodzenia. Dni wolne na opiekę należą się zarówno matce, jak i ojcu dziecka. W sytuacji, gdy każde z nich pracuje muszą wybrać, które z nich ma korzystać z tego uprawnienia.
Badania lekarskie
Do dni wolnych od pracy ma prawo także pracownik, który musi przeprowadzić określone badania lekarskie. Takie zwolnienie przysługuje więc pracownicy w ciąży na wykonanie zaleconych przez lekarza badań lekarskich przeprowadzanych w związku z ciążą, jeżeli badania te nie mogą być przeprowadzone poza godzinami pracy. Pracownikowi należy się także wolne na czas niezbędny na wykonanie obowiązkowych badań lekarskich (kontrolnych i okresowych) oraz szczepień ochronnych związanych z gruźlicą, chorobą weneryczną i innymi chorobami zakaźnymi. Pracownik o znacznym lub umiarkowanym stopniu niepełnosprawności ma prawo do zwolnienia od pracy w celu uczestniczenia w turnusie rehabilitacyjnym raz w roku w wymiarze do 21 dni roboczych, jeżeli na turnus został skierowany na wniosek lekarza, pod którego opieką się znajduje. Takiemu pracownikowi przysługuje również zwolnienie na wykonywanie badań specjalistycznych, zabiegów leczniczych lub usprawniających a także w celu uzyskania zaopatrzenia ortopedycznego lub jego naprawy, jeśli czynności te nie mogą być wykonane poza godzinami pracy. We wszystkich wyżej wymienionych przypadkach pracownik ma prawo do normalnego wynagrodzenia.
Honorowe krwiodawstwo
Pracodawca musi również dać wolne pracownikowi będącemu honorowym dawcą krwi. Zwolnienia takiego udziela się na czas oddawania krwi określony przez stację krwiodawstwa oraz na czas okresowych badań lekarskich przez nią zleconych, jeśli badania te nie mogą być przeprowadzone w czasie wolnym od pracy. Także w tym przypadku pracownik zachowuje prawo do wynagrodzenia.
Szkolenia
Pracodawca jest obowiązany zwolnić od pracy pracownika w celu przeprowadzenia zajęć dydaktycznych w szkole zawodowej, w szkole wyższej, w placówce naukowej albo w jednostce badawczo-rozwojowej oraz prowadzenia szkolenia na kursie zawodowym. Jednak łączny wymiar zwolnień z tego tytułu nie może przekraczać 6 godzin w tygodniu lub 24 godzin w miesiącu.
Obowiązki społeczne
Prawo do zwolnień okolicznościowych ma także pracownik wykonujący jakieś funkcje czy obowiązki społeczne. Wolne więc należy się pracownikowi wykonującemu czynności biegłego w postępowaniu administracyjnym, karnym przygotowawczym, sądowym lub przed kolegium do spraw wykroczeń – łączny. Maksymalnie taki pracownik może wykorzystać 6 dni w ciągu roku kalendarzowego. Prawo do zwolnień mają również działacze związkowi, społeczni inspektorzy pracy, członkowie rady naukowej w jednostce badawczo-rozwojowej, ławnicy, członkowie kolegium ds. wykroczeń, członkowie komisji pojednawczych oraz strony i świadkowie postępowania pojednawczego, członkowie rad nadzorczych działających u danego pracodawcy itd..
Stawiennictwo przed organem państwowym
Pracownik może również liczyć na zwolnienie od pracodawcy w razie wezwania go do stawienia się przed organem państwowym na czas niezbędny do załatwienia sprawy. Dotyczy to zarówno pracownika który musi stawić się przed organem właściwym w zakresie powszechnego obowiązku obrony (np. WKU) jak i przed organem administracji rządowej, samorządu terytorialnego, sądu, prokuratury, policji, czy też organem prowadzącym postępowanie w sprawach o wykroczenia. Prawo do zwolnienia ma także pracownik wezwany w charakterze świadka w postępowaniu kontrolnym prowadzonym przez Najwyższą Izbę Kontroli i pracownik powołany do udziału w tym postępowaniu w charakterze specjalisty. W tych przypadkach pracownikowi przysługuje rekompensata pieniężna od właściwego organu. W tym celu pracodawca wydaje zaświadczenie określające wysokość utraconego wynagrodzenia za czas tego zwolnienia. Może się zdarzyć, że obowiązujące u danego pracodawcy przepisy przewidują zachowanie przez pracownika prawa do wynagrodzenia za czas zwolnienia.
Akcje ratunkowe
Na pracodawcy ciążą również pewne obowiązki związane z udziałem pracowników w akcjach ratunkowych. Pracodawca musi więc zwolnić pracownika:
– członka ochotniczej straży pożarnej – na czas niezbędny do uczestniczenia w działaniach ratowniczych i do wypoczynku koniecznego po ich zakończeniu oraz na szkolenie pożarnicze w wymiarze nie przekraczającym łącznie 6 dni w ciągu roku kalendarzowego,
– ratownika Górskiego Ochotniczego Pogotowia Ratunkowego – na czas niezbędny do uczestniczenia w akcji ratowniczej i do wypoczynku koniecznego po jej zakończeniu,
– członka doraźnego Państwowej Komisji Badania Wypadków Kolejowych, ujętego na liście ministra właściwego do spraw transportu, na czas wyznaczenia przez przewodniczącego Państwowej Komisji Badania Wypadków Kolejowych do udziału w postępowaniu
– członka ochotniczej drużyny ratowniczej działającej w brzegowej stacji ratowniczej Morskiej Służby Poszukiwania i Ratownictwa „Służba SAR” – na czas niezbędny do uczestniczenia w akcji ratowniczej i do wypoczynku koniecznego po jej zakończeniu oraz na czas udziału w szkoleniach organizowanych przez Morską Służbę Poszukiwania i Ratownictwa,
– na czas wykonywania obowiązku świadczeń osobistych, w trybie i na warunkach przewidzianych w odrębnych przepisach.
