Spis treści
Istota obowiązku alimentacyjnego
Obowiązek alimentacyjny to obowiązek dostarczania środków utrzymania, a w miarę potrzeby także środków wychowania, który obciąża krewnych w linii prostej oraz rodzeństwo.
Obowiązek alimentacyjny obciąża zstępnych przed wstępnymi, a wstępnych przed rodzeństwem. Mianem zstępnych określa się na przykład dzieci czy wnuki, mianem wstępnych zaś – np. rodziców czy dziadków. Jeżeli jest kilku zstępnych lub wstępnych, obowiązek obciąża bliższych stopniem przed dalszymi. Krewnych w tym samym stopniu obciąża obowiązek alimentacyjny w częściach odpowiadających ich możliwościom zarobkowym i majątkowym.
Obowiązek alimentacyjny obciąża również małżonków. Istnieje on tak w trakcie trwania małżeństwa , jak i po jego ustaniu, z tym zastrzeżeniem, że obowiązek jednego małżonka do dostarczania środków utrzymania drugiemu małżonkowi po rozwiązaniu lub unieważnieniu małżeństwa albo po orzeczeniu separacji wyprzedza obowiązek alimentacyjny krewnych tego małżonka.
Obowiązek alimentacyjny rodziców względem dziecka
Rodzice obowiązani są do świadczeń alimentacyjnych względem dziecka, które nie jest jeszcze w stanie utrzymać się samodzielnie, chyba że dochody z majątku dziecka wystarczają na pokrycie kosztów jego utrzymania i wychowania.
Wiek dziecka a obowiązek alimentacyjny
Wiek dziecka nie ma wpływu na istnienie obowiązku alimentacyjnego rodziców. To nie wiek przesądza o istnieniu bądź nieistnieniu obowiązku alimentacyjnego, ale możliwości dziecka do samodzielnego utrzymania się, dochody z jego majątku, a także niedostatek (zobacz wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego w Łodzi z dnia 16 października 2003 r., sygn. akt I SA/Łd 788/02).
Dziecko, które osiągnęło nie tylko pełnoletność, ale zdobyło także wykształcenie umożliwiające podjęcie pracy zawodowej, pozwalającej na samodzielne utrzymanie, nie traci uprawnień do alimentów, jeżeli np. chce kontynuować naukę i zamiar ten znajduje uzasadnienie w dotychczas osiąganych wynikach (zobacz wyrok SN z dnia 24 marca 2000 r., sygn. akt I CKN 1538/99). Skoro dziecko bezpośrednio po ukończeniu szkoły średniej kontynuuje naukę w obranym kierunku w szkole wyższej – co nie jest naganne, ale wprost przeciwnie, zasługuje na aprobatę – nie można wymagać, by jednocześnie pracowało zarobkowo osiągając dochody wystarczające na swoje utrzymanie (zobacz wyrok SN z dnia 11 marca 1999 r., sygn. akt III CKN 1175/98).
Należy zaznaczyć, że kodeks rodzinny i opiekuńczy nie określa w sposób definitywny chwili (lub zdarzenia), w której ustaje obowiązek alimentacyjny rodziców względem dziecka. Z art. 133 § 1 k.r.o. wynika, że obowiązek taki istnieje w stosunku do dziecka, które nie jest w stanie utrzymać się samodzielnie, chyba że dochody z majątku dziecka wystarczają na pokrycie kosztów jego utrzymania i wychowania. Oznacza to, że zarówno sam fakt osiągnięcia przez dziecko pełnoletności, jak i uzyskiwanie przez nie środków finansowych z tytułu pracy zawodowej, renty inwalidzkiej czy zasiłku dla bezrobotnych, nie pociąga za sobą automatycznie ustania obowiązku alimentacyjnego ciążącego na rodzicach (zobacz wyrok SN z dnia 14 maja 2002 r., sygn. akt V CKN 1032/00).
Czy rodzice mogą uchylić się od świadczeń alimentacyjnych względem pełnoletniego dziecka?
Tak. Rodzice mogą uchylić się od świadczeń alimentacyjnych względem dziecka pełnoletniego, jeżeli są one połączone z nadmiernym dla nich uszczerbkiem lub jeżeli dziecko nie dokłada starań w celu uzyskania możności samodzielnego utrzymania się. Jednak sama trudna sytuacja materialna rodziców nie zwalnia ich od obowiązku świadczenia na potrzeby dzieci. Zmuszeni są oni dzielić się z dziećmi nawet bardzo szczupłymi dochodami, chyba że takiej możliwości są pozbawieni w ogóle. W sytuacjach skrajnych, zwłaszcza o charakterze przejściowym, sprostanie obowiązkowi alimentacyjnemu wymagać nawet będzie poświęcenia części składników majątkowych (zobacz wyrok SN z dnia 24 marca 2000 r., sygn. akt I CKN 1538/99). Wynika to z faktu, że Kodeks rodzinny i opiekuńczy w licznych przepisach statuuje zasadę równej stopy życiowej rodziców i dzieci. Od chwili urodzenia się dziecka rodzice obowiązani są zapewnić mu utrzymanie na takiej samej stopie, na jakiej sami żyją (zobacz uchwała SN z dnia 16 grudnia 1987 r., sygn. akt III CZP 91/86).
Rodzice mogą być jednak zwolnieni od obowiązku alimentacji pełnoletniego dziecka. Na przykład rodzice, którzy z uwagi na niskie emerytury, tylko w skromnym zakresie zabezpieczają swoje materialne potrzeby, powinni zostać zwolnieni z ciążącego na nich obowiązku alimentacyjnego względem ich dorosłego dziecka, jeżeli mając wyuczony zawód, osiąga ono mierne wyniki w dalszej nauce (zobacz wyrok SN z dnia 26 listopada 1998 r., sygn. akt I CKN 898/97). Innymi słowy, jeżeli w wyniku obowiązku alimentacji względem pełnoletniego dziecka rodzice mają popaść w niedostatek czy ubóstwo, a dziecka ma możliwość samodzielnego utrzymania się, wówczas istnieją przesłanki zwolnienia rodziców z obowiązku alimentacji.
Drugą przesłanką jest niedokładanie przez pełnoletnie dziecko starań w celu uzyskania możności samodzielnego utrzymania się. W orzecznictwie wskazuje się na przykład okoliczność braku promocji do następnej klasy spowodowanej wagarami (zob. uchwałę SN z dnia 16 grudnia 1987 r., III CZP 91/86).
Podstawa prawna:
Art. 128, art. 129, art. 133 ustawy z dnia 25 lutego 1964 r. – Kodeks rodzinny i opiekuńczy (Dz.U.2012.788)
