Spis treści
Ubezwłasnowolnienie prawną formą niesienie pomocy osobie ubezwłasnowolnionej w załatwieniu jej spraw osobistych lub majątkowych
Instytucja ubezwłasnowolnienia jest pomyślana w prawie polskim w celu ochrony interesów osoby, która ma być ubezwłasnowolniona, a nie innych osób. Z tego względu każde ubezwłasnowolnienie musi być zaprzesłankowane nie tylko samą chorobą psychiczną, niedorozwojem umysłowym lub innym zaburzeniem psychicznym, ale także elementem celowości, dla której instytucja ubezwłasnowolnienia została ustanowiona. Cel zaś tej instytucji musi zawsze polegać na niesieniu pomocy osobie zainteresowanej w załatwianiu jej spraw osobistych i majątkowych. Tak więc postępowanie o ubezwłasnowolnienie ma na celu interes osoby, która z uwagi na chorobę psychiczną, niedorozwój umysłowy lub innego rodzaju zaburzenia psychiczne bądź w ogóle nie może kierować swym postępowaniem, bądź wymaga tylko pomocy w prowadzeniu swych spraw (zob. postanowienie SN z dnia 25 kwietnia 1972 r., sygn. akt i CZ 38/72; postanowienie SN z dnia 7 sierpnia 1972 r., II CR 302/72; postanowienie SN z dnia 27 września 1972 r., sygn. akt II CR 354/72).
Kodeksowe podstawy ubezwłasnowolnienia
W świetle obowiązujących przepisów Kodeksu cywilnego, osoba pełnoletnia może być ubezwłasnowolniona częściowo z powodu choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego albo innego rodzaju zaburzeń psychicznych, w szczególności pijaństwa lub narkomanii, jeżeli stan tej osoby nie uzasadnia ubezwłasnowolnienia całkowitego, lecz potrzebna jest pomoc do prowadzenia jej spraw. Dla osoby ubezwłasnowolnionej częściowo ustanawia się kuratelę. Z kolei osoba, która ukończyła lat trzynaście, może być ubezwłasnowolniona całkowicie, jeżeli wskutek choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego albo innego rodzaju zaburzeń psychicznych, w szczególności pijaństwa lub narkomanii, nie jest w stanie kierować swym postępowaniem. Dla ubezwłasnowolnionego całkowicie ustanawia się opiekę, chyba że pozostaje on jeszcze pod władzą rodzicielską.
Mając na uwadze powyższe stwierdzić należy, że ubezwłasnowolnienie może nastąpić – całkowicie lub częściowo – tylko wskutek zaburzeń psychicznych (art. 13 i 16 KC). Do zaburzeń tych Kodeks cywilny zalicza chorobę psychiczną, niedorozwój umysłowy oraz zaburzenia innego rodzaju, w szczególności pijaństwo lub narkomanię. Przytoczone wyliczenie jest jednak przykładowe (zob. postanowienie SN z dnia 7 maja 1970 r., sygn. akt I CR 176/70). Należy przy tym podkreślić, że sam fakt zaburzeń psychicznych, które poza tym muszą być tego rodzaju, by przynajmniej niezbędnym czyniły udzielenie osobie tymi zaburzeniami dotkniętej pomocy w prowadzeniu swych spraw, nie jest do orzeczenia ubezwłasnowolnienia wystarczający. Decydują względy celowości, zarówno z punktu widzenia potrzeb i dobra danej osoby, jak i pod kątem interesu społecznego, skoro sąd, gdy występują zaburzenia psychiczne w stopniu w art. 13 lub 16 KC określonym, tylko może orzec ubezwłasnowolnienie. Przy niejednakowym – w przepisach prawa – znaczeniu słowa "może" w sprawach o ubezwłasnowolnienie nie oznacza ono bezwzględnego obowiązku sądu orzeczenia ubezwłasnowolnienia, w szczególności ze względu na jego skutki w zakresie zdolności do czynności prawnych – co niejednokrotnie – bez uzasadnionej ku temu potrzeby – mogłoby znacznie utrudnić sytuację życiową danej osoby (zob. postanowienie SN z dnia 2 kwietnia 1970 r., sygn. akt I CR 64/70).
Kiedy marnotrawstwo będzie podstawą ubezwłasnowolnienia?
Skoro przesłanką ubezwłasnowolnienia jest interes osoby, która ma zostać ubezwłasnowolniona, to pojawia się pytanie, czy marnotrawstwo może być – a jeżeli tak to kiedy – podstawą orzeczenia ubezwłasnowolnienia. W świetle przepisów art. 13 § 1 i 16 § 1 KC podstawą ubezwłasnowolnienia nie może być – sam przez się – zarzut marnotrawstwa. Jednakże gdy przyczyną marnotrawstwa są zaburzenia psychiczne, może ono stanowić podstawę ubezwłasnowolnienia. Innymi słowy podstawą ubezwłasnowolnienia może być zarzut marnotrawstwa, o ile łączy się on z chorobą psychiczną, niedorozwojem umysłowym albo innego rodzaju zaburzeniami psychicznymi (zob. postanowienie SN z dnia 14 marca 1977 r. , sygn. akt II CR 58/78; postanowienie SN z dnia 10 marca 1966 r., sygn. akt II CR 15/66).
Podstawa prawna:
art. 13, art. 16 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (Dz.U.2016.380)
