Spis treści
Nie jest to prawdą, gdyż od czasu rozwodu nasza mama robiła wszystko byśmy nie tracili kontaktu z ojcem. Zawoziła nas do niego, jednak to ojciec nie był zainteresowany kontaktem z nami (od mamy wiemy, że powodem tego były prawdopodobnie sprawy o alimenty, które mama zakładała ojcu, gdyż ten ich nie płacił). Doszło nawet do tego, że zabronił nam „pokazywać się” na pogrzebie naszej babci, a jego matki. Gdy dorośliśmy wielokrotnie próbowaliśmy nawiązać jakąkolwiek relację z ojcem, ale ten nie chciał nas widzieć. Jakiekolwiek kontakty utrudniała też konkubina ojca i ich córka. Nie jest jednak prawdą, że ja i moje rodzeństwo nie wykazywaliśmy jakiegokolwiek zainteresowania osobą ojca. Czy w związku z tym wydziedziczenie jest skuteczne?
Czym jest wydziedziczenie?
Zgodnie z normą art. 1008 KC spadkodawca może w testamencie pozbawić zstępnych, małżonka i rodziców zachowku (wydziedziczenie), jeżeli uprawniony do zachowku:
- wbrew woli spadkodawcy postępuje uporczywie w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego;
- dopuścił się względem spadkodawcy albo jednej z najbliższych mu osób umyślnego przestępstwa przeciwko życiu, zdrowiu lub wolności albo rażącej obrazy czci;
- uporczywie nie dopełnia względem spadkodawcy obowiązków rodzinnych.
Przyczyna wydziedziczenia uprawnionego do zachowku powinna wynikać z treści testamentu (art. 1009 KC).
Rozwiązanie problemu
Na podstawie przedstawionego stanu faktycznego można by wnioskować, że wydziedziczenie może być uznane za bezskuteczne. Dla zasadności wydziedziczenia nie ma decydującego znaczenia wola spadkodawcy, lecz obiektywne istnienie ściśle przewidzianych przez ustawodawcę w art. 1008 KC podstaw wydziedziczenia. Testament ma bowiem charakter dokumentu prywatnego i stanowi jedynie dowód tego, że osoba, która go podpisała złożyła zawarte w nim oświadczenie, a nie że przyczyna wydziedziczenia faktycznie istnieje (wyrok SA w Poznaniu z dnia 29 grudnia 2014 r., sygn. akt I ACa 572/14). Jak wyżej wspomniano, przyczyny wydziedziczenia zostały wymienione w art. 1008 KC, a contrario, ich brak w znaczeniu istnienia w rzeczywistości czyni wydziedziczenie bezskutecznym (zob. wyrok SA w Katowicach z dnia 3 grudnia 2014 r., sygn. akt I ACa 702/14).
Jako powód wydziedziczenia spadkodawca wskazał okoliczność zawartą w art. 1008 pkt 3 KC. Przyczyna wydziedziczenia wymieniona w art. 1008 pkt 3 k.c. polega na uporczywym niedopełnianiu względem spadkodawcy obowiązków rodzinnych. Zachowanie takie odnosić się musi do osoby spadkodawcy i dotyczyć niedopełniania obowiązków rodzinnych właśnie względem niego. Doktryna podaje liczne przykłady takiego zachowania, jak np.: niewykonywanie obowiązku alimentacyjnego, nieudzielanie opieki, brak pomocy w chorobie. Jednak co więcej – zachowanie takie musi nosić cechy uporczywości, czyli być długotrwałe lub wielokrotne. Ocena wykonywania obowiązków rodzinnych, o których mowa w tym przepisie, a obejmujących nie tylko obowiązek alimentacyjny, ale także m.in. obowiązek pieczy i pomocy w chorobie, czy w związku ze stanem zdrowia, jak też w związku z innymi trudnościami życiowymi nie może być jednak oderwana od realiów określonego przypadku (zob. wyrok SA w Szczecinie z dnia 4 kwietnia 2014 r. , sygn. akt I ACa 887/12).
W przypadku uznania w przedmiotowej sprawie wydziedziczenia za bezskuteczne należy stwierdzić, że dzieciom pochodzący z małżeństwa (a które według treści testamentu zostały wydziedziczone) przysługuje prawo do zachowku. Z uwagi na treść przepisów art. 924 KC w zw. z art. 931 KC oraz fakt, że w chwili śmierci spadkodawca był rozwodnikiem i miał czworo dzieci, to te zostałyby powołane do spadku po ojcu, na podstawie ustawy w częściach równych, tj. w udziałach po 1/4 spadku każdy. Zatem należny każdemu z bezskutecznie wydziedziczonych dzieci zachowek odpowiadałby 1/8 spadku (zgodnie z normą art. 991 § 1 KC zstępnym, małżonkowi oraz rodzicom spadkodawcy, którzy byliby powołani do spadku z ustawy, należą się, jeżeli uprawniony jest trwale niezdolny do pracy albo jeżeli zstępny uprawniony jest małoletni – dwie trzecie wartości udziału spadkowego, który by mu przypadał przy dziedziczeniu ustawowym, w innych zaś wypadkach – połowa wartości tego udziału – zachowek).
Zgodnie natomiast z norma art. 991 § 2 KC, jeżeli uprawniony nie otrzymał należnego mu zachowku bądź w postaci uczynionej przez spadkodawcę darowizny, bądź w postaci powołania do spadku, bądź w postaci zapisu, przysługuje mu przeciwko spadkobiercy roszczenie o zapłatę sumy pieniężnej potrzebnej do pokrycia zachowku albo do jego uzupełnienia.
Podstawa prawna:
Art. 924, art. 931, art. 991, art. 1008, art. 1009 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (Dz.U.2016.380).
