Dopuszczalne jest dochodzenie roszczenia odszkodowawczego rodziców w sytuacji, gdy miało miejsce bezprawne uniemożliwienie kobiecie dokonania aborcji w sytuacji przewidzianej przez prawo. Rodzice dziecka są zatem uprawnieni do dochodzenia roszczeń odszkodowawczych za szkodę majątkową obejmującą zwiększenie kosztów utrzymania upośledzonego dziecka ponoszone przez nich w wyniku zawinionego naruszenia przez lekarzy prawa rodziców do planowania rodziny i przerywania ciąży (zob. wyrok Sądu Najwyższego – Izba Cywilna z dnia 13 października 2005 r., IV CK 161/05, OSP 2006 nr 6, poz. 71, str. 328; wyrok Sądu Najwyższego – Izba Cywilna z dnia 21 listopada 2003 r., V CK 167/03, MoP 2004 nr 10, str. 468).
Jak zauważa Sąd Apelacyjny w Białymstoku – I Wydział Cywilny w wyroku z dnia 24 kwietnia 2013 r. (I ACa 787/12) – „Roszczenie to jest odpowiednikiem zdefiniowanej w orzecznictwie amerykańskim skargi "wrongful birth" – czyli powództwa rodziców dziecka urodzonego z genetycznymi wadami lub innymi ciężkimi uszkodzeniami na skutek winy pozwanego, najczęściej lekarza (wadliwa diagnoza prenatalna, brak poinformowania rodziców o możliwości wad genetycznych czy innych poważnych schorzeniach płodu). Zmierza ono do uzyskania przez rodziców odszkodowania za pozbawienie prawa do decyzji o aborcji. Jest to roszczenie o wynagrodzenie szkody majątkowej i doznanej krzywdy (bólu, cierpienia, stresu emocjonalnego, wydatków na leczenie dziecka, wzrostu kosztów utrzymania takiego dziecka itp.)”.
Ustawa o planowaniu rodziny, ochronie płodu ludzkiego i warunkach dopuszczalności przerywania ciąży z dnia 7 stycznia 1993 r. (Dz.U. Nr 17, poz. 78 ze zm.) w art. 4a ust. 1 przewiduje, że przerwanie ciąży może być dokonane wyłącznie przez lekarza, w przypadku gdy:
- ciąża stanowi zagrożenie dla życia lub zdrowia kobiety ciężarnej,
- badania prenatalne lub inne przesłanki medyczne wskazują na duże prawdopodobieństwo ciężkiego i nieodwracalnego upośledzenia płodu albo nieuleczalnej choroby zagrażającej jego życiu,
- zachodzi uzasadnione podejrzenie, że ciąża powstała w wyniku czynu zabronionego.
Prawo do planowania rodziny i wynikające z niego uprawnienie do legalnego przerwania ciąży w warunkach określonych w art. 4a ustawy o planowaniu rodziny, ochronie płodu ludzkiego i warunkach dopuszczalności przerywania ciąży uznane zostało za dobro osobiste.
W przypadku dokonania czynu niedozwolonego polegającego na pozbawieniu matki dziecka możliwości podjęcia ewentualnej decyzji o przerwaniu ciąży z powodu ciężkiego i nieodwracalnego uszkodzenia płodu obojgu rodzicom kalekiego dziecka przysługuje roszczenie odszkodowawcze na podstawie art. 415 Kodeksu cywilnego (zob. wyrok Sądu Najwyższego – Izba Cywilna z dnia 6 maja 2010 r., II CSK 580/09, OSP 2011 nr 2, poz. 13, str. 81).
Jeśli badania prenatalne lub inne przesłanki medyczne wskazują na duże prawdopodobieństwo ciężkiego i nieodwracalnego upośledzenia płodu, rodzice mają prawo do świadomego podjęcia decyzji, czy chcą i mogą obciążyć siebie i swoją rodzinę skutkami urodzenia upośledzonego dziecka. Mają zatem prawo w takiej sytuacji podjąć decyzję o przerwaniu ciąży. Uniemożliwienie rodzicom wykonania tych praw, jeśli prowadzi do urodzenia, wbrew ich woli, dziecka upośledzonego, rodzi po stronie podmiotu odpowiedzialnego obowiązek zapłaty odpowiedniego zadośćuczynienia za doznaną krzywdę w wyniku naruszenia dóbr osobistych. Rodzice mogą także zażądać wyrównania uszczerbku majątkowego wynikającego z konieczności poniesienia dodatkowych kosztów utrzymania i wychowania, związanych z upośledzeniem dziecka, których nie planowali, nie godzili się ponosić i nie musieliby ponosić, gdyby nie zostało naruszone ich prawo do planowania rodziny i podjęcia decyzji o przerwaniu ciąży (zob. wyrok Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z dnia 4 lipca 2008 r., I ACa 278/08, PiM 2009 nr 2, str. 126).
W wyżej przytaczanym wyroku Sądu Apelacyjnego w Białymstoku – I Wydział Cywilny (I ACa 787/12) Sąd wypowiedział się także w kwestii dopuszczalności ewentualnego dochodzenia takich roszczeń przez małoletniego. „W polskim systemie prawnym należy wykluczyć prawo dziecka do dochodzenia roszczeń wynikających z pozbawienia jego matki możliwości dokonania zabiegu zgodnego z prawem przerwania ciąży (odpowiednik amerykańskiej skargi "wrongful life" tj. skargi upośledzonego dziecka za "złe życie", "nieszczęśliwe istnienie", o odszkodowanie za fakt urodzenia, którego nie byłoby, gdyby nie wina pozwanego lekarza). Nie istnieje prawo małoletniego do nieurodzenia się w razie wystąpienia wad płodu”.
Reasumując, rodzicom dziecka (i każdemu z rodziców z osobna) przysługuje prawo do dochodzenia roszczeń odszkodowawczych z tytułu bezprawnego uniemożliwienia kobiecie dokonania aborcji w sytuacji przewidzianej w ustawie o planowaniu rodziny, ochronie płodu ludzkiego i warunkach dopuszczalności przerywania ciąży. Odszkodowania z tego tytułu nie mogą natomiast domagać się dzieci urodzone w następstwie bezprawnej odmowy dokonania aborcji.
Podstawa prawna:
[art. 4a ust. 1 ustawy o planowaniu rodziny, ochronie płodu ludzkiego i warunkach dopuszczalności przerywania ciąży (Dz.U. Nr 17, poz. 78 ze zm.)]
[art. 415, art. 448 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (Dz.U. Nr 16, poz. 93 ze zm.)]
