Z brzmienia art. 922 § 1 Kodeksu cywilnego (k.c.) wynika jednoznacznie, że do spadku należą jedynie prawa i obowiązki zmarłego mające charakter majątkowy. W skład masy spadkowej wchodzą zatem także wszelkiego rodzaju zadłużenia zmarłego, w tym obciążenia zabezpieczone zastawem bądź hipoteką. Ustawodawca pozostawia jednak spadkobiercy decyzję w zakresie charakteru przyjęcia spadku, ograniczając ją terminem do złożenia oświadczenia o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku. Zgodnie z art. 1012 k.c. spadkobierca może bądź przyjąć spadek bez ograniczenia odpowiedzialności za długi (przyjęcie proste), bądź przyjąć spadek z ograniczeniem tej odpowiedzialności (przyjęcie z dobrodziejstwem inwentarza), bądź też spadek odrzucić. Proste przyjęcia spadku wiąże się dla spadkobiercy z odpowiedzialnością za długi spadkowe bez ograniczenia. Natomiast w razie przyjęcia spadku z dobrodziejstwem inwentarza spadkobierca ponosi odpowiedzialność za długi spadkowe tylko do wartości ustalonego w inwentarzu stanu czynnego spadku. Ograniczenie to odpada, jeżeli spadkobierca podstępnie nie podał do inwentarza przedmiotów należących do spadku albo podał do inwentarza nieistniejące długi (art. 1031 § 2 k.c.). Jeśli jeden ze spadkobierców przyjął spadek z dobrodziejstwem inwentarza, uważa się, że także spadkobiercy, którzy nie złożyli w terminie żadnego oświadczenia, przyjęli spadek z dobrodziejstwem inwentarza. Spadkobierca, który spadek odrzucił, jest w prawie spadkowym traktowany tak, jakby nie dożył otwarcia spadku, i zostaje wyłączony od dziedziczenia (art. 1020 k.c.). Zgodnie z art. 1015 § 1 k.c. oświadczenie o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku może być złożone w ciągu sześciu miesięcy od dnia, w którym spadkobierca dowiedział się o tytule swego powołania. Brak oświadczenia spadkobiercy w powyższym terminie jest jednoznaczny z prostym przyjęciem spadku. W opisanym stanie faktycznym upłynął już termin do złożenia takiego oświadczenia, a tym samym spadkobiercy przyjmują spadek bez ograniczenia, przy czym należy pamiętać, że małoletni zawsze dziedziczą z dobrodziejstwem inwentarza i nie muszą w tym zakresie składać żadnych oświadczeń. Jeżeli przynajmniej jeden ze spadkobierców przyjął spadek z dobrodziejstwem inwentarza, uważa się, że także spadkobiercy, którzy nie złożyli w terminie żadnego oświadczenia, przyjęli spadek z dobrodziejstwem inwentarza.
W pierwszej kolejności konieczne jest uzyskanie przez spadkobierców sądowego stwierdzenia nabycia spadku bądź aktu poświadczenia dziedziczenia. Sąd na wniosek osoby mającej w tym interes stwierdza nabycie spadku przez spadkobiercę. Zgodnie z art. 669 Kodeksu postępowania cywilnego (k.p.c.) sąd spadku wydaje postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku po przeprowadzeniu rozprawy, na którą wzywa wnioskodawcę oraz osoby mogące wchodzić w rachubę jako spadkobiercy ustawowi i testamentowi. Sąd spadku bada z urzędu, kto jest spadkobiercą. W szczególności bada, czy spadkodawca pozostawił testament, oraz wzywa do złożenia testamentu osobę, co do której będzie uprawdopodobnione, że testament u niej się znajduje. Jeżeli testament zostanie złożony, sąd dokona jego otwarcia i ogłoszenia (art. 670 k.p.c.).
Akt poświadczenia dziedziczenia sporządza notariusz, uprzednio spisując protokół dziedziczenia przy udziale wszystkich osób, które mogą wchodzić w rachubę jako spadkobiercy ustawowi i testamentowi, a także osób, na których rzecz spadkodawca uczynił zapisy windykacyjne. Zarejestrowany akt poświadczenia dziedziczenia ma skutki prawomocnego postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku. W myśl art. 95e § 2 ustawy z dnia 14 lutego 1991 r. – Prawo o notariacie (t.j. Dz.U.2014.164) notariusz odmawia sporządzenia aktu poświadczenia dziedziczenia, jeżeli:
- w stosunku do spadku został już uprzednio sporządzony akt poświadczenia dziedziczenia lub wydane postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku;
- w toku sporządzania protokołu dziedziczenia ujawnią się okoliczności wskazujące, że przy jego sporządzeniu nie były obecne wszystkie osoby, które mogą wchodzić w rachubę jako spadkobiercy ustawowi lub testamentowi, lub też osoby, na których rzecz spadkodawca uczynił zapisy windykacyjne, albo istnieją lub istniały testamenty, które nie zostały otwarte lub ogłoszone;
- wskutek braku małżonka spadkodawcy i krewnych powołanych do dziedziczenia z ustawy spadek przypada, jako spadkobiercy ustawowemu, gminie albo Skarbowi Państwa;
- spadkodawca w chwili śmierci był cudzoziemcem lub, nie posiadając żadnego obywatelstwa, nie zamieszkiwał w Rzeczypospolitej Polskiej albo w skład spadku wchodzą prawa rzeczowe lub posiadanie nieruchomości położonej za granicą.
Jeśli chodzi o sprawę hipoteki, to przede wszystkim zacząć należy od ustalenia, z jakiego rodzaju pożyczką mamy do czynienia i czy została ona uregulowana. Do długów zabezpieczonych hipoteką nie znajdą także zastosowania ograniczenia odpowiedzialności, ponieważ – jak wynika z art. 74 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece (t.j. Dz.U.2013.707) – wierzyciel hipoteczny może dochodzić zaspokojenia z nieruchomości obciążonej hipoteką, bez względu na ograniczenie odpowiedzialności dłużnika wynikające z prawa spadkowego. Jeśli pożyczka zostanie uregulowana, można ubiegać się o uzyskanie oświadczenia o spłacie zadłużenia. Oświadczenie takie jest konieczne do wniosku o wykreślenie wpisu o hipotece z księgi wieczystej (jest to rodzaj wniosku o wpis). Dla dokumentów bankowych potrzebnych do wykreślenia hipoteki wymagana jest taka sama forma jak dla dokumentu o wpis hipoteki, a zatem oświadczenie o zgodzie na wykreślenie hipoteki zawierające podpisy dwóch osób uprawnionych do składania oświadczeń w imieniu banku, a także pieczęć banku. W przypadku, gdy wierzycielem nie jest bank, oświadczenie musi być sporządzone w formie pisemnej z podpisem notarialnie poświadczonym (art. 31 ustawy o księgach wieczystych). Mieszkanie, na którym wpisana jest hipoteka, może zostać sprzedane również bez wykreślania wpisu o hipotece z księgi wieczystej, przy czym konieczne jest wcześniejsze uregulowanie zadłużenia związanego z pożyczką.
Podstawa prawna:
[art. 922 § 1, art. 1012, art. 1015 § 1, art. 1020, art. 1031 § 2 k.c.]
[art. 669, art. 670 k.p.c.]
[art. 95b, art. 95e § 2 ustawy Prawo o notariacie]
[art. 31, art. 74 ustawy o księgach wieczystych i hipotece]
