Spis treści
Źródła powołania do spadku
Nim przejdziemy do omówienia kwestii szczegółowych, wskażmy źródła powołania do spadku. W świetle przepisów Kodeksu cywilnego, powołanie do spadku wynika z ustawy albo z testamentu. Podstawą dziedziczenia w polskim prawie spadkowym mogą być zatem dwa tytuły powołania: ustawa bądź testament. Dziedziczenie ustawowe co do całości spadku następuje wtedy, gdy spadkodawca nie powołał spadkobiercy albo gdy żadna z osób, które powołał, nie chce lub nie może być spadkobiercą. Tym samym wyżej wskazany artykuł 926 § 2 kodeksu cywilnego wyraża generalną zasadę, iż powołanie do dziedziczenia z testamentu ma pierwszeństwo przed dziedziczeniem ustawowym. Przepisy Kodeksu cywilnego dopuszczają także możliwość, w której powołanie do spadku będzie oparte na obu tytułach, tzn. dziedziczenie co do części spadku oparte będzie o ustawę, a w pozostałym zakresie o testament sporządzony przez testatora. Jak wskazał ustawodawca w art. 926 § 3 Kodeksu cywilnego, z zastrzeżeniem wyjątków w ustawie przewidzianych, dziedziczenie ustawowe co do części spadku następuje wtedy, gdy spadkodawca nie powołał do tej części spadkobiercy albo gdy którakolwiek z kilku osób, które powołał do całości spadku, nie chce lub nie może być spadkobiercą. Innymi słowy, w myśl art. 926 § 3 kodeksu cywilnego, dziedziczenie testamentowe może dotyczyć części spadku, ale tylko części ułamkowej, wówczas co do pozostałej części następuje dziedziczenie ustawowe. Co to oznacza? Przykładowo, gdy spadkodawca przeznaczył poszczególne przedmioty, tj. grunt i budynki, dwom osobom, to w takim wypadku dopuszczalne jest dziedziczenie testamentowe tylko wtedy, gdy przedmioty te wyczerpują spadek lub prawie cały spadek (art. 961 k.c.), nie jest zaś dopuszczalne co do pewnych przedmiotów dziedziczenie testamentowe, a co do pozostałych – ustawowe. Oznacza to, że jeżeli wskazane wyżej przedmioty nie wyczerpywały spadku lub prawie całego spadku, to co do całego spadku następuje dziedziczenie ustawowe (zob. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 8 września 1975 r., III CRN 218/75).
Odrzucenie spadku uprawnieniem spadkobiercy
Spadkobierca może bądź przyjąć spadek bez ograniczenia odpowiedzialności za długi (przyjęcie proste), bądź przyjąć spadek z ograniczeniem tej odpowiedzialności (przyjęcie z dobrodziejstwem inwentarza), bądź też spadek odrzucić. Spadkobierca, który spadek odrzucił, zostaje wyłączony od dziedziczenia, tak jakby nie dożył otwarcia spadku.
Termin złożenia oświadczenia o odrzuceniu spadku, sposób jego złożenia oraz forma
Oświadczenie o odrzuceniu spadku może być złożone w ciągu sześciu miesięcy od dnia, w którym spadkobierca dowiedział się o tytule swego powołania (ustawy, testamentu). Początek toku tego czasu liczony jest w odniesieniu do każdego spadkobiercy od dnia, w którym dowiedział się on z właściwego, pewnego źródła o tytule powołania. Oznacza to, że oddzielnie liczony jest jego bieg zarówno co do każdego spadkobiercy, jak i co do dla każdego z tytułów powołania. Z chwilą upływu wskazanego terminu wygasa uprawnienie do skorzystania z prawa odrzucenia spadku, a oświadczenie złożone po upływie 6 miesięcy od dnia, w którym spadkobierca dowiedział się o tytule swego powołania, nie wywołuje żadnych skutków prawnych. Wówczas następuje skutek wskazany w ustawie, czyli brak oświadczenia spadkobiercy w terminie jest jednoznaczny z przyjęciem spadku z dobrodziejstwem inwentarza. Co również istotne, oświadczenie o odrzuceniu spadku nie może być odwołane.
Oświadczenie o odrzuceniu spadku składa się przed sądem lub przed notariuszem. Można je złożyć ustnie lub na piśmie z podpisem urzędowo poświadczonym. Do złożenia oświadczenia o odrzuceniu spadku można ustanowić pełnomocnika. Pełnomocnictwo do złożenia oświadczenia o odrzuceniu spadku powinno być pisemne z podpisem urzędowo poświadczonym.
Odrzucenie spadku z testamentu i przyjęcie z ustawy
Na sam koniec odpowiemy na pytanie, czy możliwe jest odrzucenie spadku jako spadkobierca testamentowy i przyjęcie spadku jak spadkobierca ustawowy. Z przepisów Kodeksu cywilnego wprost wynika, że spadkobierca powołany do spadku zarówno z mocy testamentu, jak i z mocy ustawy może spadek odrzucić jako spadkobierca testamentowy, a przyjąć spadek jako spadkobierca ustawowy.
Podstawa prawna:
Art. 926, art. 1012, art. 1015, art. 1022 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (Dz.U.2016.380).
