Spis treści
Istota umowy darowizny
W świetle przepisów Kodeksu cywilnego przez umowę darowizny darczyńca zobowiązuje się do bezpłatnego świadczenia na rzecz obdarowanego kosztem swego majątku. Nie stanowią natomiast darowizny następujące bezpłatne przysporzenia:
- gdy zobowiązanie do bezpłatnego świadczenia wynika z umowy uregulowanej innymi przepisami kodeksu;
- gdy kto zrzeka się prawa, którego jeszcze nie nabył albo które nabył w taki sposób, że w razie zrzeczenia się prawo jest uważane za nienabyte.
Oświadczenie darczyńcy powinno być złożone w formie aktu notarialnego.
Przesłanki odwołania darowizny
Kodeks cywilny wprost wskazuje, kiedy darowizna może zostać odwołana. Przede wszystkim darczyńca może odwołać darowiznę jeszcze niewykonaną, jeżeli po zawarciu umowy jego stan majątkowy uległ takiej zmianie, że wykonanie darowizny nie może nastąpić bez uszczerbku dla jego własnego utrzymania odpowiednio do jego usprawiedliwionych potrzeb albo bez uszczerbku dla ciążących na nim ustawowych obowiązków alimentacyjnych. Ponadto darczyńca może odwołać darowiznę nawet już wykonaną, jeżeli obdarowany dopuścił się względem niego rażącej niewdzięczności. W przypadku odwołania darowizny następuje obowiązek zwrotu przedmiotu darowizny.
Darowizna nie może być jednak odwołana z powodu niewdzięczności, jeżeli darczyńca obdarowanemu przebaczył. Jeżeli w chwili przebaczenia darczyńca nie miał zdolności do czynności prawnych, przebaczenie jest skuteczne, gdy nastąpiło z dostatecznym rozeznaniem. Darowizna nie może być także odwołana po upływie roku od dnia, w którym uprawniony do odwołania dowiedział się o niewdzięczności obdarowanego.
Rozwiązanie problemu przedstawionego w pytaniu
Jak wynika z przedstawionego stanu faktycznego umową darowizny zawartą w formie aktu notarialnego ojciec i jego syn z pierwszego małżeństwa dokonali darowizny na rzecz syna przedmiotowej nieruchomości. W ramach umowy darowizny przenoszącej własność tej nieruchomości ustanowiono służebność mieszkania polegającą na prawie bezpłatnego i dożywotniego zamieszkiwania na pierwszym piętrze w budynku mieszkalnym będącym przedmiotem darowizny. Zachowanie obdarowanego polegające na uporczywym uniemożliwianiu ojcu zamieszkania w domu, nękanie go telefonami czy używanie gróźb stanowi przejaw niewdzięczności obdarowanego uzasadniającej odwołanie dokonanej darowizny. Jak wskazuje się w orzecznictwie, podjęcie przez obdarowanego szeregu nacechowanych złą wolą zachowań, które uniemożliwiają darczyńcy wprowadzenie się do domu należy oceniać jako naruszające i to rażąco obowiązek wdzięczności, jakim powinno cechować się postępowanie obdarowanego wobec darczyńcy. Na obdarowanym ciąży pozaprawny, moralny, obowiązek wdzięczności wobec darczyńcy. Przejawia się on w przyjęciu postawy życzliwości, zainteresowania, otwartości na realizację usprawiedliwionych w danych okolicznościach oczekiwań, okazywania wsparcia w sprawach życiowych, a także niesienia, w granicach własnych możliwości i usprawiedliwionych potrzeb darczyńcy, pomocy w sprawach materialnych (zob. wyrok SA w Białymstoku z dnia 9 lutego 2016 r., sygn. akt I ACa 863/15).
Odwołanie darowizny następuje przez oświadczenie złożone obdarowanemu na piśmie. Tym samym ojciec powinien złożyć oświadczenie o odwołaniu darowizny z powodu rażącej niewdzięczności syna, wskazując na czym niewdzięczność ta ma polegać (nękanie ojca, używanie gróźb pod jego adresem, uniemożliwianie mu zamieszkania w darowanym domu pomimo ustanowienia służebności mieszkania itd.). W sytuacji, gdy pomimo odwołania darowizny syn nie dokona zwrotnego przeniesienie własności darowanej nieruchomości na ojca, ten może wystąpić z pozwem o zobowiązanie syna do złożenia oświadczenia woli, którego treścią jest przeniesienie na rzecz powoda (ojca) przedmiotu darowizny.
Podstawa prawna:
Art. 888, art. 889, art. 890, art. 898, art. 899, art. 900 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (Dz.U.2016.380).
