Spis treści
Zmiany ustroju majątkowego małżonków
Ustawowy ustrój majątkowy między małżonkami może ulec zniesieniu lub ograniczeniu na skutek zawartej między nimi umowy (art. 47 § 1 k.r.o.), na skutek orzeczenia sądu (art. 52 § 1 k.r.o.) albo z mocy prawa np. ubezwłasnowolnienia jednego z małżonków (art. 53 k.r.o.). Jak wynika z powyższego, rozdzielność majątkową w trakcie trwania małżeństwa może ustanowić sąd.
Ustanowienie rozdzielności majątkowej przez sąd
Ustanowienie rozdzielności majątkowej w trakcie trwania małżeństwa przez sąd może nastąpić na wniosek samych małżonków bądź na wniosek wierzyciela jednego z małżonków.
Z ważnych powodów każdy z małżonków może żądać ustanowienia przez sąd rozdzielności majątkowej. Przykładek ważnego powodu może być długotrwała faktyczna separacja. Należy jednak podkreślić, że separacja ta może usprawiedliwiać ustanowienie rozdzielności majątkowej przez sąd, jeżeli ten stan rzeczy uniemożliwia współdziałanie w zarządzaniu majątkiem wspólnym, pociąga za sobą naruszenie lub poważne zagrożenie interesu majątkowego jednego z małżonków lub też skutkuje trwałym zerwaniem wszelkich stosunków majątkowych i brakiem możliwości podejmowania wspólnych decyzji gospodarczych. Jednocześnie zwraca się uwagę, że wykładnia tego pojęcia nie może być oderwana od stosunków społeczno – gospodarczych, a zwłaszcza aktywności w sferze prowadzonej (przez obojga małżonków lub jednego z nich) działalności gospodarczej w ramach konstytucyjnie zagwarantowanej wolności gospodarczej.
Dopuszczalne jest również orzeczenie rozdzielności majątkowej na wniosek wierzyciela. Zgodnie z art. 52 § 1a k.r.o., wierzyciel jednego z małżonków może wystąpić z żądaniem ustanowienia rozdzielności majątkowej, jeżeli uprawdopodobni, że zaspokojenie wierzytelności stwierdzonej tytułem wykonawczym wymaga dokonania podziału majątku wspólnego małżonków. Przesłanką żądania wierzyciela nie jest wystąpienie "ważnego powodu", lecz wykazanie istnienia stwierdzonej tytułem wykonawczym wierzytelności w stosunku do jednego z małżonków oraz uprawdopodobnienie, że zaspokojenie tej wierzytelności wymaga dokonania podziału majątku wspólnego małżonków.
Ustanowienie rozdzielności majątkowej na wniosek wierzyciela
W orzecznictwie podkreśla się konieczność ścisłej wykładni przesłanek opisanych w art. art. 52 § 1a k.r.o , ze względu na wyjątkowy charakter żądania wierzyciela, ingerującego w stosunki majątkowe małżonków. Żadne inne okoliczności – poza wskazanymi w ustawie – nie pozwalają wierzycielowi na wystąpienie z żądaniem ustanowienia rozdzielności majątkowej (zob. m.in. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 4 kwietnia 2014 r., II CSK 387/13, OSNC 2015, Nr 4, poz. 46). Wierzytelnością, o której mowa w art. 52 § 1a k.r..o., może być każda wierzytelność w stosunku do jednego z małżonków, której zaspokojenie nie może według ustawy nastąpić z majątku wspólnego małżonków, tj. wierzytelność wynikająca ze zobowiązania jednego z małżonków zaciągniętego bez zgody drugiego z nich oraz ze zobowiązania jednego małżonka niewynikającego z czynności prawnej, jak i wierzytelność powstała przed powstaniem wspólności lub dotycząca majątku osobistego jednego z małżonków. Podział majątku wspólnego jest niezbędny do zaspokojenia wierzytelności przysługującej od jednego z małżonków, gdy nie ma możliwości jej zaspokojenia z majątku osobistego dłużnika, składników majątku wspólnego wymienionych w art. 41 § 2 k.r.o., brak jest podstaw do poszukiwania zaspokojenia z majątku wspólnego małżonków, a możliwe będzie zaspokojenie wierzyciela z udziału w majątku wspólnym małżonków, który przypadnie dłużnikowi. Należy podkreślić, że w sytuacji, gdy zobowiązanie zostało zaciągnięte za zgodą małżonka dłużnika, nie ma podstaw do ustanowienia rozdzielności majątkowej między małżonkami, bowiem wówczas wierzyciel może zaspokoić się z majątku wspólnego.
Warto też dodać, że ustrój wspólności ustawowej służy realizacji podstawowych zasad prawa rodzinnego, w szczególności zasady równouprawnienia mężczyzny i kobiety oraz zasady ochrony małżeństwa i rodziny, przyczyniając się do umocnienia pozycji małżonka słabszego ekonomicznie oraz do stabilizacji sytuacji materialnej założonej przez małżonków rodziny. W uchwale Sądu Najwyższego z dnia 9 czerwca 1976 r. (sygn. akt III CZP 46/75, OSN 1976, Nr 9, poz. 184) zawierającej zalecenia kierunkowe w sprawie wzmożenia ochrony rodziny, wyeksponowano znaczenie zamierzeń ustawodawcy, leżących u podstaw wprowadzenia ustroju wspólności ustawowej, a mających na celu umocnienie rodziny i zapewnienie jej ustabilizowanej bazy materialnej. Zamierzenia te należy mieć na uwadze przy wykładni i stosowaniu przepisów regulujących stosunki majątkowe między małżonkami. Powyższe potwierdza wyjątkowy charakter art. 52 § 1a k.r.o.
Podstawa prawna:
Art. 47, art. 52, art. 53 ustawy z dnia 25 lutego 1964 r. – Kodeks rodzinny i opiekuńczy (t.j. Dz.U. z 2019 r., poz. 2086 ze zm.).
