Spis treści
Istota świadczenia pielęgnacyjnego
Świadczenie pielęgnacyjne stanowić ma formę wsparcia rodziny pozostającej nie tylko w trudnej sytuacji materialnej, ale i faktycznej, spowodowanej koniecznością sprawowania stałej opieki nad osobą wymagającą, ze względu na swój stan zdrowia, pomocy w wykonywaniu podstawowych czynności życiowych. Świadczenie to przysługuje osobom wskazanym w ustawie, jeżeli nie podejmują lub rezygnują z zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej w celu sprawowania opieki nad osobą legitymującą się orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności albo orzeczeniem o niepełnosprawności łącznie ze wskazaniami: konieczności stałej lub długotrwałej opieki lub pomocy innej osoby w związku ze znacznie ograniczoną możliwością samodzielnej egzystencji oraz konieczności stałego współudziału na co dzień opiekuna dziecka w procesie jego leczenia, rehabilitacji i edukacji.
Zgodnie z normą art. 17 ust. 1 i 1a ustawy o świadczeniach rodzinnych, świadczenie pielęgnacyjne z tytułu rezygnacji z zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej przysługuje:
- matce albo ojcu,
- opiekunowi faktycznemu dziecka,
- osobie będącej rodziną zastępczą spokrewnioną w rozumieniu ustawy z dnia 9 czerwca 2011 r. o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej,
- innym osobom, na których zgodnie z przepisami ustawy z dnia 25 lutego 1964 r. – Kodeks rodzinny i opiekuńczy ciąży obowiązek alimentacyjny, z wyjątkiem osób o znacznym stopniu niepełnosprawności.
Innym osobom, na których ciąży obowiązek alimentacyjny (które nie są spokrewnione w pierwszym stopniu z osobą wymagającą opieki), przysługuje świadczenie pielęgnacyjne, w przypadku gdy spełnione są łącznie następujące warunki:
- rodzice osoby wymagającej opieki nie żyją, zostali pozbawieni praw rodzicielskich, są małoletni lub legitymują się orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności;
- nie ma innych osób spokrewnionych w pierwszym stopniu, są małoletnie lub legitymują się orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności;
- nie ma opiekuna faktycznego dziecka, osoby będącej rodziną zastępczą spokrewnioną lub osoby te legitymują się orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności.
Zgodnie z normą art. 17 ust. 1b świadczenie pielęgnacyjne przysługuje, jeżeli niepełnosprawność osoby wymagającej opieki powstała:
- nie później niż do ukończenia 18. roku życia lub
- w trakcie nauki w szkole lub w szkole wyższej, jednak nie później niż do ukończenia 25. roku życia.
Przesłanki negatywne określono w art. 17 ust. 5 ustawy o świadczeniach rodzinnych. Świadczenie pielęgnacyjne nie przysługuje, jeżeli:
1) osoba sprawująca opiekę:
a) ma ustalone prawo do emerytury, renty, renty rodzinnej z tytułu śmierci małżonka przyznanej w przypadku zbiegu prawa do renty rodzinnej i innego świadczenia emerytalno-rentowego, renty socjalnej, zasiłku stałego, nauczycielskiego świadczenia kompensacyjnego, zasiłku przedemerytalnego lub świadczenia przedemerytalnego,
b) ma ustalone prawo do specjalnego zasiłku opiekuńczego, świadczenia pielęgnacyjnego lub zasiłku dla opiekuna, o którym mowa w ustawie z dnia 4 kwietnia 2014 r. o ustaleniu i wypłacie zasiłków dla opiekunów;
2) osoba wymagająca opieki:
a) pozostaje w związku małżeńskim, chyba że współmałżonek legitymuje się orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności,
b) została umieszczona w rodzinie zastępczej, z wyjątkiem rodziny zastępczej spokrewnionej, rodzinnym domu dziecka albo, w związku z koniecznością kształcenia, rewalidacji lub rehabilitacji, w placówce zapewniającej całodobową opiekę, w tym w specjalnym ośrodku szkolno-wychowawczym, z wyjątkiem podmiotu wykonującego działalność leczniczą, i korzysta w niej z całodobowej opieki przez więcej niż 5 dni w tygodniu;
3) na osobę wymagającą opieki inna osoba ma ustalone prawo do wcześniejszej emerytury;
4) członek rodziny osoby sprawującej opiekę ma ustalone prawo do dodatku do zasiłku rodzinnego, o którym mowa w art. 10, specjalnego zasiłku opiekuńczego, świadczenia pielęgnacyjnego lub zasiłku dla opiekuna, o którym mowa w ustawie z dnia 4 kwietnia 2014 r. o ustaleniu i wypłacie zasiłków dla opiekunów;
5) na osobę wymagającą opieki jest ustalone prawo do dodatku do zasiłku rodzinnego, o którym mowa w art. 10, prawo do specjalnego zasiłku opiekuńczego, prawo do świadczenia pielęgnacyjnego lub prawo do zasiłku dla opiekuna, o którym mowa w ustawie z dnia 4 kwietnia 2014 r. o ustaleniu i wypłacie zasiłków dla opiekunów;
6) na osobę wymagającą opieki inna osoba jest uprawniona za granicą do świadczenia na pokrycie wydatków związanych z opieką, chyba że przepisy o koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego lub dwustronne umowy o zabezpieczeniu społecznym stanowią inaczej.
Rozwiązanie problemu
W art. 17 ust. 1a wskazano, kiedy innym osobom (niespokrewnionym w pierwszym stopniu z osobą wymagającą opieki), na których ciąży ustawowy obowiązek alimentacyjny, będzie przysługiwało prawo do świadczenia pielęgnacyjnego z tytułu rezygnacji z zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej. Osobom tym przysługuje świadczenie pielęgnacyjne, w przypadku gdy spełnione są łącznie następujące warunki:
- rodzice osoby wymagającej opieki nie żyją, zostali pozbawieni praw rodzicielskich, są małoletni lub legitymują się orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności;
- nie ma innych osób spokrewnionych w pierwszym stopniu, są małoletnie lub legitymują się orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności;
- nie ma opiekuna faktycznego dziecka, osoby będącej rodziną zastępczą spokrewnioną lub osoby te legitymują się orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności.
Pytająca należy do kręgu osób określonych normą art. 17 ust. 1a ustawy o świadczeniach rodzinnych. We wskazanym stanie faktycznym wyraźnie wskazano, że rodzice Pytającej legitymują się orzeczeniem o umiarkowanym stopniu niepełnosprawności, a ustawa wymaga, by rodzice osoby wymagającej opieki legitymowali się orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności. W praktyce często organ przyznający świadczenie traktuje przepis art. 17 ust 1a pkt 1 literalnie i na ogół odmawia prawa do świadczenia pielęgnacyjnego w takich sytuacjach, jak wskazana w pytaniu. Nie jest to jednak postępowanie prawidłowe. W orzecznictwie sądowoadministracyjnym podkreśla się, że w sytuacji gdy rodzice osoby wymagającej opieki nie legitymują się co prawda orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności, ale ze względu na wiek i stan zdrowia nie są w stanie takiej opieki sprawować, to w takim wypadku rodziców należy traktować tak jak osoby, wobec których orzeczono znaczny stopień niepełnosprawności (zob. wyrok NSA w Warszawie z dnia 13 listopada 2015 r., sygn. akt I OSK 1230/14).
Co więcej w powyższej sprawie ważną rolę ogrywa również wiek rodziców (mają 79 lat). Warto w tym miejscu przywołać trafne stanowisko wyrażane w orzecznictwie mówiące, że ustawodawca niejako z góry zakłada, że każda osoba, która ukończyła 75 lat wymaga zapewnienia opieki i pomocy innej osoby w związku z niezdolnością do samodzielnej egzystencji. Skoro zatem ustawodawca przyjmuje domniemanie, że osoba w wieku 75 lat sama co do zasady wymaga opieki ze strony osób trzecich i w tym celu udziela jej wsparcia, to nie można przyjąć, by ten sam racjonalny ustawodawca jednocześnie zakładał, że osoba w wieku 75 lat lub więcej (nielegitymująca się orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności) jest zdolna do sprawowania opieki nad niepełnosprawnym w stopniu znacznym członkiem rodziny (zob. wyrok WSA w Poznaniu z 23 kwietnia 2015 r., sygn. akt II SA/Po 122/15).
Brat Pytającej jest osobą niepełnosprawną umysłowo od urodzenia., wymagającą stałej, całodobowej opieki, a Pytająca zrezygnowała z pracy zarobkowej by opiekę tę sprawować, w związku z czym spełniona została przesłanka opisana w art. 17 ust. 1 i 1b ustawy o świadczeniach rodzinnych.
Podsumowanie
W przedmiotowej sprawie po złożeniu wniosku o przyznanie świadczenia pielęgnacyjnego organ będzie musiał przeprowadzić postępowanie dowodowe w celu ustalenia, czy stan zdrowia rodziców uniemożliwia sprawowanie opieki nad chorym synem. Stan zdrowia rodzica osoby wymagającej opieki, uniemożliwiający mu sprawowanie tej opieki, nie musi być wykazany orzeczeniem o stopniu niepełnosprawności, lecz może być również wykazany innymi dowodami. Organ jako dowód ma obowiązek dopuścić wszystko, co może przyczynić się do wyjaśnienia sprawy, a nie jest sprzeczne z prawem (art. 75 § 1 Kodeksu postępowania administracyjnego). Jeżeli stan zdrowa rodziców uniemożliwia sprawowanie opieki nad synem, biorąc pod uwagę przestawiony stan faktyczny, Pytającej powinno zostać przyznane świadczenie pielęgnacyjne.
Podstawa prawna:
Art. 17 ustawy z dnia 28 listopada 2003 r. o świadczeniach rodzinnych (t.j. Dz.U.2016.1518).
Art. 75 ustawy z dnia 14 czerwca 1960 r. – Kodeks postępowania administracyjnego (t.j. Dz.U.2016.23).
