Spis treści
Obowiązek zachowania w tajemnicy informacji związanych z pacjentem
Obowiązujące przepisy prawa (a konkretnie przepisy ustawy z dnia 5 grudnia 1996 r. o zawodach lekarza i lekarza dentysty) konstytuują obowiązek zachowania w tajemnicy informacji związanych z pacjentem. Obowiązek ten spoczywa na lekarzu, który zobligowany jest do zachowania w tajemnicy informacji związanych z pacjentem, a uzyskanych w związku z wykonywaniem zawodu. Tajemnica lekarska nie obowiązuje jednak, gdy:
- tak stanowią ustawy;
- badanie lekarskie zostało przeprowadzone na żądanie uprawnionych, na podstawie odrębnych ustaw, organów i instytucji; wówczas lekarz jest obowiązany poinformować o stanie zdrowia pacjenta wyłącznie te organy i instytucje;
- zachowanie tajemnicy może stanowić niebezpieczeństwo dla życia lub zdrowia pacjenta lub innych osób;
- pacjent lub jego przedstawiciel ustawowy wyraża zgodę na ujawnienie tajemnicy, po uprzednim poinformowaniu o niekorzystnych dla pacjenta skutkach jej ujawnienia (zakres ujawnienia tajemnicy może określić pacjent lub jego przedstawiciel ustawowy);
- zachodzi potrzeba przekazania niezbędnych informacji o pacjencie lekarzowi sądowemu;
- zachodzi potrzeba przekazania niezbędnych informacji o pacjencie związanych z udzielaniem świadczeń zdrowotnych innemu lekarzowi lub uprawionym osobom uczestniczącym w udzielaniu tych świadczeń.
We wskazanych wyżej przypadkach ujawnienie tajemnicy może nastąpić wyłącznie w niezbędnym zakresie. W orzecznictwie podkreśla się, że w postępowaniu cywilnym i administracyjnym nie ma możliwości zwolnienia lekarza z obowiązku zachowania tajemnicy lekarskiej. W toku postępowania karnego natomiast tajemnica lekarska jest chroniona w ten sposób, że o zwolnieniu z obowiązku jej zachowania orzeka sąd (tylko wtedy, gdy jest to niezbędne w procesie dochodzenia do sprawiedliwości). Ponadto tajemnica lekarska powinna korzystać z bezwzględnej ochrony także w toku kontroli podatkowej, więc nie do przyjęcia jest domaganie się od lekarza przez organy kontroli podatkowej ujawniania informacji objętych tajemnicą lekarską (zob. wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Krakowie z dnia 16 kwietnia 2015 r., sygn. akt I SA/Kr 1387/14).
Tajemnica lekarska po śmierci pacjenta
Lekarz, z zastrzeżeniem sytuacji, o których mowa wyżej, jest związany tajemnicą również po śmierci pacjenta, chyba że zgodę na ujawnienie tajemnicy wyrazi osoba bliska, przy czym wyrażając zgodę na ujawnienie tajemnicy może ona określić zakres jej ujawnienia. Osobą bliską będącą dysponentem tajemnicy lekarskiej po śmierci pacjenta jest małżonek, krewny lub powinowaty do drugiego stopnia w linii prostej, przedstawiciel ustawowy, a także osoba pozostająca we wspólnym pożyciu lub osoba wskazana przez pacjenta.
Osobom najbliższym przysługuje prawo poznania całokształtu okoliczności związanych ze stanem zdrowia pacjenta
Jeszcze niedawno zarzucano obowiązującym regulacjom prawnym, że określają one zakres tajemnicy lekarskiej zbyt szeroko, uniemożliwiając często osobom najbliższym wobec zmarłego pacjenta dochodzenie roszczeń lub odpowiedzialności wobec osób, które mogły przyczynić się do śmierci pacjenta. W efekcie tajemnica lekarska mogła być – w jednostkowych przypadkach – wykorzystywana do ukrywania błędów w leczeniu wbrew interesowi pacjenta. Z tego względu zdecydowano się na zmianę przepisów regulujących kwestię tajemnicy lekarskiej. Wskazuje się bowiem, że ujawnienie obiektywnych przyczyn śmierci pacjenta może również leżeć w interesie społecznym. Wskutek wprowadzonych zmian osobom najbliższym przysługuje prawo poznania całokształtu okoliczności związanych ze stanem zdrowia pacjenta, co może poprzedzać decyzję o złożeniu zawiadomienia o podejrzeniu popełnienia przestępstwa. W efekcie w wielu przypadkach może to również spowodować uniknięcie konieczności wszczynania niepotrzebnego postępowania, gdyż już samo ujawnienie informacji będzie wystarczające dla osób najbliższych do naprawienia krzywdy w przypadku przyczynienia się do śmierci pacjenta.
Osoby najbliższe pacjentowi dysponentem tajemnicy lekarskiej po śmierci pacjenta
Dysponentem tajemnicy lekarskiej po śmierci pacjenta są więc osoby najbliższe pacjentowi, które łączył z pacjentem węzeł szczególnego zaufania, tak aby nie zostały naruszone w sposób nieuzasadniony dobra osobiste pacjenta. Osobom bliskim przysługuje również prawo sprzeciwu wobec zwolnienia z tajemnicy, w sytuacji, w której uznają one, że ujawnienie informacji objętych tajemnicą będzie stanowiło nieproporcjonalne i nieuzasadnione naruszenie dóbr osobistych. Wówczas do zachowania tajemnicy lekarskiej wystarczający jest sprzeciw, choćby jednej z osób bliskich z kręgu osób określonych w ustawie, mimo że pozostałe osoby bliskie mogą wyrażać zgodę na ujawnienie informacji.
Podstawa prawna:
Art. 3 ustawy z dnia 6 listopada 2008 r. o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta (Dz. U. z 2016 r. poz. 960).
Art. 40 ustawy z dnia 5 grudnia 1996 r. o zawodach lekarza i lekarza dentysty (Dz. U. z 2015 r. poz. 464, z późn. zm.).
