Spis treści
Czym jest testament notarialny
Testament jest niczym innym jak rozrządzeniem majątkiem na wypadek śmierci. Jest oświadczeniem woli spadkodawcy złożonym w odpowiedniej formie. Jedną z tych form jest akt notarialny. Jak wskazuje bowiem ustawodawca w art. 950 kodeksu cywilnego, testament może być sporządzony w formie aktu notarialnego.
Dlaczego testament notarialny uważany jest za najbezpieczniejszą i najtrudniejszą do obalenia formę testamentu
Przemawia za tym wysoce sformalizowana procedura sporządzania aktu notarialnego, jak również to, że sporządza go notariusz i że ma on postać dokumentu urzędowego.
Wszystkie akty i dokumenty, w tym także testament, powinny być sporządzone przez notariusza w sposób zrozumiały i przejrzysty. Przy dokonywaniu czynności notarialnych notariusz jest obowiązany czuwać nad należytym zabezpieczeniem praw i słusznych interesów stron oraz innych osób, dla których czynność ta może powodować skutki prawne. Ponadto notariusz jest obowiązany udzielać stronom niezbędnych wyjaśnień dotyczących dokonywanej czynności notarialnej. Co ważne notariuszowi nie wolno dokonywać czynności notarialnej, jeżeli poweźmie wątpliwość, czy strona czynności notarialnej ma zdolność do czynności prawnych. Co to oznacza dla potencjalnego spadkodawcy?
Notariuszowi nie wolno dokonywać czynności notarialnej, jeżeli poweźmie wątpliwość, czy strona czynności notarialnej ma zdolność do czynności prawnych. Nie chodzi przy tym o zdolność do czynności prawnych w rozumieniu art. 11 k.c., lecz o sytuacje uzasadniające przypuszczenie o zaistnieniu wady oświadczenia woli. Notariusz zatem powinien odmówić dokonania czynności notarialnej nie tylko wówczas, gdy strona czynności jest formalnie ubezwłasnowolniona (art. 81 ustawy z 1991 r. – Prawo o notariacie w zw. z art. 13 i 16 k.c.), ale także wtedy, gdy zachodzi uzasadniona wątpliwość, czy taka strona działa w stanie dostatecznej świadomości (art. 86 ustawy z 1991 r. – Prawo o notariacie w zw. z art. 82 k.c.). Chodzi o stwierdzenie ułomności i jej stopnia w odniesieniu do osoby biorącej udział w czynności. (zobacz uzasadnienie postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 14 czerwca 2012 r., sygn. akt I CSK 564/11, którego tekst pochodzi z bazy orzeczeń Sądu Najwyższego dostępnej pod adresem http://www.sn.pl.) Dlatego też sporządzenie testamentu notarialnego daje w pewnym sensie gwarancję, że testament ten będzie ważny i skuteczny.
Kiedy testament w formie aktu notarialnego okaże się nieważny
Okoliczność, że testament został sporządzony w formie aktu notarialnego, nie stoi na przeszkodzie udowadnianiu jego nieważności.
Przede wszystkim testament, nawet sporządzony w formie aktu notarialnego, będzie nieważny, gdy został sporządzony:
- w stanie wyłączającym świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli (np. wskutek choroby czy zażywanych leków, bowiem notariusz nie zawsze jest w stanie okoliczności te dostrzec i zweryfikować) ;
- pod wpływem błędu uzasadniającego przypuszczenie, że gdyby spadkodawca nie działał pod wpływem błędu, nie sporządziłby testamentu tej treści;
- pod wpływem groźby (na przykład osoba trzecia zagroziła, ze jeżeli testator nie sporządzi na jej rzecz testamentu, to zrobi ona krzywdę członkom rodziny testatora).
Ponadto nieważny jest także testament sporządzony przez notariusza, jeżeli naruszono zakazy wynikające z art. 84 Prawa o notariacie. Notariuszowi nie wolno dokonywać czynności notarialnych, które dotyczą:
- samego notariusza;
- jego małżonka;
- krewnych lub powinowatych notariusza w linii prostej bez ograniczenia stopnia, a w linii bocznej krewnych i powinowatych do trzeciego stopnia włącznie;
- osób związanych z notariuszem z tytułu przysposobienia, opieki, kurateli lub będących w bliskim z nim stosunku.
Zakaz ten stosuje się również wobec zastępcy notariusza. Wyżej wskazane ograniczenia trwają także po ustaniu małżeństwa, przysposobienia, opieki lub kurateli.
Innymi słowy, nieważny będzie testament notarialny, jeżeli sporządzającym go notariuszem był np. nasz mąż, żona (także były małżonek), kuzyn, brat, ojciec, teściowa czy adoptowana córka. Nieważny będzie także testament sporządzony np. przez osobę będącą naszym życiowym partnerem, z którym nie zawarliśmy jednak związku małżeńskiego (tzw. konkubent), gdyż jest to osoba, z którą łączy nas bliski stosunek.
Podstawą unieważnienia będzie także naruszenie wymogów formalnych dotyczących sporządzenia testamentu, określonych w przepisach prawa o notariacie. Uchybieniem takim będzie na przykład nie złożenie podpisu w obecności notariusza. Warto tutaj przywołać tezę postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 9 marca 2005 roku, sygn. akt II CK 478/04, wedle której nie wymaga się zamieszczenia w testamencie notarialnym wzmianki o sposobie stwierdzenia niemożności złożenia podpisu przez testatora, tym samym nie powoduje to nieważności testamentu notarialnego (zobacz uzasadnienie postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 9 marca 2005 roku, sygn. akt II CK 478/04, Biul.SN 2005/5/10).
Podstawa prawna:
Art. 10, art. 11, art. 13, art. 16, art. 82, art. 941, art. 945, art. 950 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 roku – Kodeks cywilny (Dz.U.2014.121).
Art. 81, art. 84, art. 86 ustawy z dnia 14lutego 1991 roku – Prawo o notariacie (Dz.U.2014.164).
