Autorskie prawa majątkowe Oprócz prawa autorskiego twórcy przysługują autorskie prawa majątkowe, co wiąże się z wyłącznym prawem do korzystania z utworu i rozporządzania nim na wszystkich polach eksploatacji oraz do wynagrodzenia za korzystanie z utworu.
Bez zezwolenia twórcy wolno nieodpłatnie korzystać z już rozpowszechnionego utworu w zakresie własnego użytku osobistego. Przepis ten nie upoważnia do budowania według cudzego utworu architektonicznego i architektonicznourbanistycznego oraz do korzystania z elektronicznych baz danych spełniających cechy utworu, chyba że dotyczy to własnego użytku naukowego niezwiązanego z celem zarobkowym.
Dozwolony użytek
Zakres własnego użytku osobistego obejmuje korzystanie z pojedynczych egzemplarzy utworów przez krąg osób pozostających w związku osobistym, w szczególności pokrewieństwa, powinowactwa lub stosunku towarzyskiego.
Na podstawie art. 25 prawa autorskiego wolno rozpowszechniać w celach informacyjnych w prasie, radiu i telewizji (dokonując wykładni celowościowej można stwierdzić, że także w internecie) już rozpowszechnione:
-
sprawozdania o aktualnych wydarzeniach,
-
aktualne artykuły na tematy polityczne, gospodarcze lub religijne, chyba że zostało wyraźnie zastrzeżone, że ich dalsze rozpowszechnianie jest zabronione (za korzystanie z utworów twórcy przysługuje prawo do wynagrodzenia),
-
aktualne wypowiedzi i fotografie reporterskie (także z prawem do wynagrodzenia).
Można także rozpowszechniać krótkie wyciągi ze sprawozdań i artykułów, o których mowa powyżej, przeglądy publikacji i utworów rozpowszechnionych, mowy wygłoszone na publicznych zebraniach i rozprawach (nie upoważnia to jednak do publikacji zbiorów mów jednej osoby), krótkie streszczenia rozpowszechnionych utworów.
Rozpowszechnianie utworów jest dozwolone zarówno w oryginale, jak i w tłumaczeniu.
Można bez zgody autora przytaczać w utworach stanowiących samoistną całość urywki rozpowszechnionych utworów lub drobne utwory w całości, lecz trzeba podać autora i dzieło. Jest to tzw. prawo cytatu. W przypadku cytatu autor ma prawo do wynagrodzenia, od którego może odstąpić. Ustawodawca dopuścił możliwość bezpłatnego przytaczania urywków rozpowszechnionych utworów lub drobnych utworów w całości, w zakresie uzasadnionym:
-
wyjaśnieniem lub analizą krytyczną (jeśli na przykładzie fragmentu jakiegoś utworu wyrażamy własną opinię),
-
prawami gatunku (np.: tworząc karykaturę cudzego utworu wykorzystujemy jej elementy, jednak uzasadnione jest specyficzną formą karykatury),
-
nauczaniem (np.: fragmenty występujące w podręcznikach albo czasopismach popularnonaukowych).
Skutki naruszenia prawa autorskiego W przypadku naruszenia prawa autorskiego twórcy przysługuje ochrona prawna. Twórca, którego autorskie prawa osobiste zostały zagrożone cudzym działaniem, może żądać zaniechania tego działania. W razie dokonanego naruszenia może także żądać, aby osoba, która dopuściła się naruszenia, dopełniła czynności potrzebnych do usunięcia jego skutków, w szczególności aby złożyła publiczne oświadczenie o odpowiedniej treści i formie. Jeżeli naruszenie było zawinione, sąd może przyznać twórcy odpowiednią sumę pieniężną tytułem zadośćuczynienia za doznaną krzywdę lub – na żądanie twórcy – zobowiązać sprawcę, aby uiścił odpowiednią sumę pieniężną na wskazany przez twórcę cel społeczny.
Twórca może żądać od osoby, która naruszyła jego autorskie prawa majątkowe, zaniechania naruszenia, wydania uzyskanych korzyści albo zapłacenia w podwójnej, a w przypadku gdy naruszenie jest zawinione, potrójnej wysokości stosownego wynagrodzenia z chwili jego dochodzenia; twórca może również żądać naprawienia wyrządzonej szkody, jeżeli działanie naruszającego było zawinione.
Ponadto naruszenie prawa autorskiego może wyczerpać znamiona czynu zabronionego określonego w prawie autorskim, wówczas sprawca podlega karze grzywny, ograniczeniu wolności albo pozbawieniu wolności.
Jarosław Olejarz
www.SerwisPrawa.pl
