Podmioty uprawnione
Zgodnie z projektowaną ustawą prawo do uzyskania nieodpłatnej informacji prawnej finansowanej przez Skarb Państwa powinny mieć osoby fizyczne przebywające na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej (zob. art. 2 projektu).
Informacja prawna
Według art. 3 omawianego projektu przysługująca uprawnionemu informacja prawna powinna obejmować dane dotyczące:
- treści obowiązującego prawa,
- praw i obowiązków, wynikających z obowiązujących regulacji prawnych,
- instytucji właściwych do załatwienia sprawy oraz trybu postępowania,
- możliwości, trybu i przesłanek uzyskania bezpłatnej pomocy prawnej w poszczególnych rodzajach postępowań.
Centrum Informacji Prawnej
W myśl art. 5 projektowanej ustawy nieodpłatnej informacji prawnej udzielać powinna państwowa jednostka budżetowa – w rozumieniu przepisów Ustawy o finansach publicznych – działająca pod nazwą Centrum Informacji Prawnej. Zadaniem Centrum Informacji Prawnej byłoby udzielanie i udostępnianie informacji prawnych, rozpowszechnianie informacji o możliwości ich uzyskania, a także wykonywanie innych zadań związanych z udzielaniem informacji prawnej. Omawiana jednostka budżetowa miałaby działać również przez swoje oddziały – ośrodki informacji prawnej.
Sposób udzielania informacji prawnych
Projekt zakłada, że udostępnianie informacji przez Centrum Informacji Prawnej winno odbywać się tak w ich siedzibach, jak i za pośrednictwem systemów teleinformatycznych. Usprawnieniu rozpowszechniania informacji prawnych miałoby służyć utworzenie specjalnego portalu informacyjnego (zob. art. 6 projektu).
Sens powstania ustawy
Zgodnie z uzasadnieniem projektu Ustawy o nieodpłatnej informacji prawnej dla osób fizycznych podstawową przyczyną przystąpienia do opracowania projektu ustawy jest konieczność stworzenia systemu instytucjonalnego, który zapewni każdej osobie fizycznej prawo do skorzystania z nieodpłatnej informacji prawnej. W ramach uzasadnienia podkreślono, iż prawo do rzeczywistego i efektywnego dostępu do wymiaru sprawiedliwości, w tym prawo do informacji prawnej, ma oparcie w dokumentach międzynarodowych. Wskazano przy tym, że prawo dostępu osób ubogich do wymiaru sprawiedliwości jest przedmiotem regulacji Karty Praw Podstawowych Unii Europejskiej. Z art. 47 tego źródła prawa międzynarodowego wynika, że osobom, które nie posiadają wystarczających środków, udzielana jest pomoc prawna w zakresie, w jakim jest ona konieczna dla zapewnienia skutecznego dostępu do wymiaru sprawiedliwości (por. Uzasadnienie projektu ustawy o nieodpłatnej informacji prawnej dla osób fizycznych, www.sejm.gov.pl).
We wskazanym uzasadnieniu zwrócono również uwagę na to, że celem projektowanych regulacji jest poszerzenie wiedzy i świadomości społecznej oraz obywatelskiej. Konieczność poszerzenia owej świadomości szczególnie dotyczy tych grup społecznych, które w najmniejszym stopniu skorzystały z pozytywnych zmian związanych z transformacją ustrojową. Zaakcentowano ponadto, że brak dostępu do pomocy prawnej przyczynia się do sytuacji wykluczenia społecznego osób najuboższych, które z uwagi na towarzyszący im w większości przypadków deficyt wiedzy prawnej nie są w stanie samodzielnie wyegzekwować przysługujących im roszczeń lub uzyskać ochrony przewidzianej przepisami prawa. Według twórców projektu obowiązkiem państwa jest zapewnienie – na poziomie możliwym do udźwignięcia przez budżet – pomocy nie tylko w sferze materialnej, ale również intelektualnej (por. Uzasadnienie projektu ustawy o nieodpłatnej informacji prawnej dla osób fizycznych, www.sejm.gov.pl).
Etap procesu legislacyjnego
Rozważany projekt ustawy na wniosek grupy posłów Polskiego Stronnictwa Ludowego trafił do marszałka Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej 9 maja 2014 roku. Następnie projekt był przedmiotem badań Biura Legislacyjnego Kancelarii Sejmu oraz Biura Analiz Sejmowych Kancelarii Sejmu. Aktualnie czynione są dalsze konsultacje.
Podstawa prawna:
Art. 47 Karty Praw Podstawowych Unii Europejskiej (Dz.U. UE C z dnia 14 grudnia 2007 r.).
