Projekt indywidualny to taki, który tworzony jest na potrzeby konkretnego, indywidualnego klienta (zamawiającego), zgodnie z jego potrzebami, życzeniami i wskazówkami, dostosowany do konkretnej działki budowlanej. Ma on na celu w jak największym stopniu spełniać oczekiwania zamawiającego, dlatego praca nad takim projektem zazwyczaj trwa dość długo, a w procesie jego powstawania bierze udział sam zamawiający, jako ten, który akceptuje wybrane rozwiązania.
Projekty typowe tworzone są dla niezidentyfikowanego, anonimowego klienta. Nie są dostosowywane do żadnej konkretnej działki i zawierają jedynie najbardziej powszechne rozwiązania architektoniczne. Projekt taki powstaje szybko, bowiem nie musi spełnić zindywidualizowanych potrzeb zamawiającego i najczęściej przewidziany jest do „wielokrotnego użytku”, czyli realizacji nieokreślonej liczby obiektów na jego podstawie.
Z projektami typowymi w praktyce spotkamy się najczęściej w katalogach branżowych, zajmujących się ich sprzedażą. Nabyty w ten sposób projekt typowy musi podlec adaptacji. Polega ona głównie na dostosowaniu zaprojektowanej konstrukcji do konkretnej działki oraz wymogów narzucanych przez lokalne władze administracyjne. Dostosowanie projektu typowego do konkretnych uwarunkowań terenowych wiąże się z koniecznością stworzenia projektu zagospodarowania działki lub terenu.
Rozporządzenie Ministra Infrastruktury w sprawie szczegółowego zakresu i formy projektu budowlanego nie zna pojęcia projektu typowego, za to posługuje się pojęciem projektu obiektu budowlanego przeznaczonego do wielokrotnego zastosowania. Zgodnie z § 4 ust. 3 rozp. proj. bud. projekt taki może być zastosowany jako projekt architektoniczno-budowlany przez projektanta obiektu budowlanego, po przystosowaniu do ustaleń miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego lub decyzji o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu, jeżeli jest ona wymagana zgodnie z przepisami o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym, oraz do warunków otoczenia
Pojawia się pytanie czy projekty typowe w ogóle podlegają ochronie prawnoautorskiej? Biorąc pod uwagę sposób w jaki powstają tego typu projekty skłaniam się do stwierdzenia, iż nie będą one zasługiwały na ochronę prawnoautorską. Można stwierdzić, iż projekty typowe powstają „taśmowo”. Działalność projektantów ogranicza się w tym wypadku do zastosowania podstawowych technik projektowych, połączenia gotowych rozwiązań przestrzennych, celem stworzenia projektu szablonowego. Projekty typowe są przez to w znacznym stopniu powtarzalne, tym samym idealnie wpisują się w przeciętność, która moim zdaniem nie jest twórcza i nie zasługuje na ochronę prawnoautorską.
Jednak ponownie trzeba zauważyć, iż ustawa pr. aut. wymaga od dzieła minimalnego poziomu twórczości, aby uznać je za utwór. Takie stanowisko zdaje się również przeważać w doktrynie i orzecznictwie.
Mimo to skłaniam się do stwierdzenia, iż w przypadku większości projektów typowych do czynienia mamy właśnie z rezultatem rutynowych umiejętności zawodowych. Nie widzę w takich projektach oryginalnego i indywidualnego sposobu ukształtowania danej przestrzeni, widząc powielanie schematów. Większość projektów typowych, moim zdaniem, nie będzie zatem stanowiło utworów architektonicznych. Nie oznacza to oczywiście, iż tego typu wytwory w ogóle pozbawione zostaną ochrony prawnoautorskiej. Projekty typowe, składające się z rysunków projektowych, często wizualizacji, mogą zostać zakwalifikowane do kategorii utworów plastycznych i jako takie będą chronione.
Pojawia się zatem problem dotyczący dozwolonego użytku. Zgodnie bowiem z art. 23 ust. 1 pr. aut. bez zezwolenia twórcy wolno nieodpłatnie korzystać z już rozpowszechnionego utworu w zakresie własnego użytku osobistego. Przepis ten, co prawda, nie upoważnia do budowania według cudzego utworu architektonicznego, jeśli jednak rozpowszechnione projekty typowe nie są utworami architektonicznymi, a jedynie plastycznymi, można z nich korzystać w ramach dozwolonego użytku. Pojawia się pytanie, czy w ogóle możliwe jest wybudowanie utworu plastycznego? Jakkolwiek śmiesznie to brzmi, wydaje mi się, iż wybudowanie obiektu na podstawie projektu typowego, będącego utworem plastycznym, uznać należy za zwielokrotnienie tego utworu i jego rozpowszechnienie. Należy jednak pamiętać, że dozwolony użytek prywatny nie może polegać na rozpowszechnianiu utworu, z którego się korzysta. Natomiast jak pisałem wyżej, wybudowanie obiektu zazwyczaj stwarza możliwość zapoznania się z utworem architektonicznym, a więc oznaczałoby najczęściej również jego rozpowszechnienie.
Podsumowując, projekty typowe w większości przypadków nie będą stanowiły utworów architektonicznych, mogą natomiast stanowić utwory plastyczne. Specyficzny rodzaj korzystania z utworu w postaci wybudowania obiektu nie mieści się w zakresie dozwolonego użytku, w przypadku utworów architektonicznych, ponieważ ustawa tak stanowi, w przypadku utworów plastycznych, ponieważ wiązałoby się to z ich rozpowszechnianiem.
Kancelaria Ślązak, Zapiór i Wspólnicy Kancelaria Adwokatów i Radców Prawnych
