Jednym z zagadnień związanych z alimentami jest roszczenie alimentacyjne, które nigdy nie ulega przedawnieniu, w przeciwieństwie do roszczenia o spełnienie poszczególnych świadczeń alimentacyjnych – tzw. rat alimentacyjnych. Innymi słowy, prawo do alimentacji nie przedawnia się, przedawnieniu podlega wyłącznie roszczenie do uzyskania poszczególnych rat alimentacyjnych za dany miesiąc. Powód (uprawniona osoba do otrzymania alimentów) może żądać takich świadczeń za okres sprzed wniesienia powództwa, nie dłuższy jednak niż trzy lata.
Z treści art. 137 KRiO wyraźnie wynika zatem, że roszczenia o świadczenia alimentacyjne przedawniają się z upływem lat trzech. Niezaspokojone potrzeby uprawnionego z czasu przed wniesieniem powództwa o alimenty sąd uwzględnia zasądzając odpowiednią sumę pieniężną. W uzasadnionych wypadkach sąd może rozłożyć zasądzone świadczenie na raty. Jak wskazuje J. Zatorska „ustanowienie trzyletniego terminu przedawnienia roszczeń alimentacyjnych nie oznacza, iż w każdym wypadku uprawniony będzie mógł wystąpić z roszczeniem o zasądzenie świadczeń za cały ten okres (tzn. za okres 3 lat przed wniesieniem pozwu). Uprawniony będzie mógł domagać się zasądzenia zaległych świadczeń w takim zakresie, w jakim służyć one będą zaspokojeniu jego bieżących potrzeb”. Ważnym przepisem w omawianej materii okazuje się być również art. 125 Kodeksu cywilnego, który wskazuje specjalny okres przedawnienia dla roszczeń stwierdzonych prawomocnym wyrokiem sądowym. Wynosi on 10 lat, przy czym jeżeli stwierdzone w ten sposób roszczenie obejmuje świadczenia okresowe, roszczenie o świadczenie okresowe należne w przyszłości ulega przedawnieniu trzyletniemu.
Pamiętajmy także o treści art. 121 pkt 1 KC, zgodnie z którym, w czasie trwania władzy rodzicielskiej bieg przedawnienia co do roszczeń, które przysługują dzieciom przeciwko rodzicom, nie rozpoczyna się, a rozpoczęty ulega zawieszeniu, ma zastosowanie także do roszczeń alimentacyjnych. Przedawnienie co do wymienionych roszczeń biegnie nie tylko wtedy, gdy władza rodzicielska nie przysługuje obojgu rodzicom, lecz także wówczas, gdy władza ta nie przysługuje tylko temu z nich, od którego dziecko dochodzi alimentów. Jednocześnie musimy wiedzieć także, że obowiązek alimentacyjny nie przechodzi na spadkobierców zobowiązanego.
Jeżeli chodzi o kwestię roszczeń świadczeń alimentacyjnych w przypadku dziecka nienarodzonego, to zgodnie z zapisem art. 146 KRiO – ojciec niebędący mężem matki obowiązany jest przyczynić się w rozmiarze odpowiadającym okolicznościom do pokrycia wydatków związanych z ciążą i porodem oraz kosztów trzymiesięcznego utrzymania matki w okresie porodu. Z ważnych powodów matka może żądać udziału ojca w kosztach swego utrzymania przez czas dłuższy niż trzy miesiące. Jeżeli wskutek ciąży lub porodu matka poniosła inne konieczne wydatki albo szczególne straty majątkowe, może ona żądać, ażeby ojciec pokrył odpowiednią część tych wydatków lub strat. Roszczenia powyższe przysługują matce także w wypadku, gdy dziecko urodziło się nieżywe. Roszczenia matki przewidziane w takiej sytuacji przedawniają się z upływem lat trzech od dnia porodu. Jedną z kwestii związanych z omawianym zagadnieniem jest także zabezpieczenie roszczeń alimentacyjnych. Tak naprawdę jest to forma tymczasowej ochrony osób ubiegających się o alimenty udzielaną przez właściwy w sprawie sąd.
Zgodnie z treścią art. 730 § 1 Kodeksu postępowania cywilnego, żądanie udzielenia zabezpieczenia można składać w każdej sprawie cywilnej, która podlega rozpoznaniu przez sąd lub sąd polubowny, sprawy o alimenty nie są więc tutaj wyjątkiem. Ustawodawca w dalszych przepisach wyraźnie podkreśla, iż udzielenia takiego zabezpieczenia może żądać każda ze stron lub uczestnik postępowania, jeżeli tylko uprawdopodobni swoje roszczenie oraz interes prawny w udzieleniu zabezpieczenia (art. 7301 KPC). Takim interesem prawnym może być przykładowo zagrożenie wyzbycia się majątku przez obowiązanego, nieregulowanie wcześniejszych zobowiązań czy nawet nieracjonalne obchodzenie się z majątkiem. Interes prawny jest w orzecznictwie pojmowany dosyć szeroko (por. postanowienie Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu z dnia 7.05.2007 r. sygn. akt. I Acz 824/12). Warto w tym miejscu dodać także, że w sprawach o alimenty nie jest wymagane, żeby wierzyciel uprawdopodobnił, że brak zabezpieczenia pozbawiłby go zaspokojenia roszczenia. Nie jest także konieczne wykazanie, iż brak zabezpieczenia uniemożliwi bądź poważnie utrudni osiągnięcie celu postępowania w sprawie lub wykonanie zapadłego wyroku.
Zasadniczą różnicą w przypadku zabezpieczenia roszczeń alimentacyjnych jest odstąpienie od ogólnej zasady wyrażonej w treści art. 731 KPC, iż zabezpieczenie nie może zmierzać do zaspokojenia roszczenia. Zgodnie z wyrokiem Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 14.12.1995 r. (sygn. akt ACr 850/95), w długotrwałym procesie alimentacyjnym uzasadnione jest obejmowanie kwotą zabezpieczenia pełnych środków utrzymania osoby uprawnionej, gdyż niweluje się wówczas zjawisko narastania zaległości egzekucyjnych, a dostosowujący się do zarządzeń tymczasowych pozwany ma przewidywalną sytuację procesową. Innymi słowy zabezpieczenie roszczeń alimentacyjnych może zmierzać do zaspokojenia całego roszczenia, wbrew ogólnej zasadzie wyrażonej w KPC, ze względu na długotrwałość procesu alimentacyjnego i szczególną pozycję osoby ubiegającej się o alimenty. W praktyce jest bowiem często tak, iż osoby ubiegające się o alimenty znajdują się w niekorzystnej sytuacji finansowej – głównie poprzez długotrwałe postępowanie sądowe. Ustawodawca wychodząc naprzeciw takim problemom wprowadził zatem wyjątkowe zasady w tej materii.
Aby uzyskać zabezpieczenie alimentów należy złożyć do sądu, w którym toczy się, albo będzie toczyć się sprawa w pierwszej instancji, pisemny bądź ustny do protokołu wniosek o zabezpieczenie. Wniosek taki może zostać złożony wraz z pozwem, w toku samego postępowania, bądź jeszcze przed jego wszczęciem. Jeżeli jednak złożymy wniosek przed wytoczeniem powództwa, sąd wówczas ustali termin na złożenie pozwu. Brak złożenia pozwu w tak wyznaczonym terminie skutkować będzie upadkiem zabezpieczenia. Wniosek powinien zawierać żądaną kwotę zabezpieczenia (np. 1800 zł) i sposób spełnienia takiego świadczenia (np. przelew w/w kwoty na właściwy rachunek bankowy), a także okoliczności uwiarygadniające istnienie roszczenia alimentacyjnego. Postanowienie o udzieleniu zabezpieczenia jest skuteczne z chwilą jego wydania lub podpisania, natomiast upada po upływie miesiąca od uprawomocnienia się orzeczenia uwzględniającego roszczenie, które podlegało zabezpieczeniu. Odpis postanowienia o zabezpieczeniu sąd doręcza stronom z urzędu. Jeżeli jednak sąd odrzucił pozew, a odrzucenie uprawomocniło się, to zabezpieczenie upada natychmiast. Warto dodać, że osoba uprawniona jak i zobowiązana mogą wnioskować o uchylenie lub zmianę orzeczenia o zabezpieczeniu, jeżeli odpadną podstawy jego ustanowienia – mogą to uczynić w każdym czasie.Należy również przypomnieć treść art. 754 KPC, zgodnie z którym sąd może jeszcze przed urodzeniem się dziecka zabezpieczyć przyszłe roszczenia alimentacyjne, związane z ustaleniem ojcostwa, przez zobowiązanie obowiązanego do wyłożenia odpowiedniej sumy na koszty utrzymania matki w okresie porodu oraz na utrzymanie dziecka przez pierwsze 3 miesiące po urodzeniu. Termin na wytoczenie powództwa w takiej sprawie to 3 miesiące od urodzenia się dziecka.
