Istota przekazu
Zgodnie z przepisem art. 9211 k.c. ten, kto przekazuje drugiemu (odbiorcy przekazu) świadczenie osoby trzeciej (przekazanego), upoważnia tym samym odbiorcę przekazu do przyjęcia, a przekazanego do spełnienia świadczenia na rachunek przekazującego.
Przekaz jest czynnością prawną upoważniającą, dokonaną przez przekazującego, zawierającą dwa upoważnienia: dla przekazanego – do spełnienia świadczenia na rzecz odbiorcy, dla odbiorcy – do odebrania świadczenia od przekazanego, przy czym spełnienie świadczenia następuje na rachunek przekazującego. Zobowiązanie powstaje po czynności prawnej przekazanego polegającej na przyjęciu przekazu (akcepcie), którą ten zobowiązuje się wobec odbiorcy do spełnienia przekazanego świadczenia. W wyniku zastosowania przekazu (przekazanego na rzecz odbiorcy przekazu) jedno świadczenie zastępuje dwa świadczenia (przekazującego na rzecz odbiorcy przekazu oraz przekazanego na rzecz przekazującego). A zatem wobec rozwiązania przyjętego w art. 921 (5) k.c. odbiorca przekazu po przyjęciu przekazu przez przekazanego ma dwa roszczenia. Jedno wobec przekazującego, wynikające ze stosunku umowy, oraz drugie wobec przekazanego, wynikające z przyjęcia przezeń przekazu. Przekazujący zostaje zwolniony z długu, jaki ciąży na nim wobec odbiorcy przekazu dopiero wówczas, gdy przekazany spełni świadczenie do rąk odbiorcy przekazu (por. uzasadnienie wyroku Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Szczecinie z 27 maja 2010 r., sygn. akt: I SA/Sz 271/10).
Według powoływanego przepisu art. 921 (5) k.c., jeżeli przekazujący jest dłużnikiem odbiorcy przekazu, umorzenie długu następuje dopiero przez spełnienie świadczenia, chyba że umówiono się inaczej.
Powyżej wskazano, że spełnienie świadczenia przez przekazanego następuje na rachunek przekazującego. Przekazujący winien świadczyć na rzecz odbiorcy przekazu ze względu na łączący ich niezależny stosunek prawny, ale nie robi tego osobiście, gdyż – na podstawie innego stosunku prawnego – osoba trzecia (przekazany) obowiązana jest świadczyć na jego rzecz (przekazującego). Przekazującemu przysługuje zatem dług u odbiorcy przekazu i wierzytelność u przekazanego. Omawianą wierzytelnością przekazujący może się posłużyć przy wykonywaniu zobowiązania wynikającego ze stosunku prawnego łączącego go z odbiorcą przekazu. Świadczenie, które pierwotnie miało trafić do przekazującego, trafia do odbiorcy przekazu, skutkiem czego jest wykonanie zobowiązania przekazanego względem przekazującego oraz przekazującego względem odbiorcy przekazu, co znacznie usprawnia proces rozliczeń tychże podmiotów.
Dokonanie przekazu jest możliwe także wówczas, gdy między przekazującym a przekazanym nie istnieje jeszcze żaden stosunek obligacyjny (stosunek pokrycia), a pojawia się on dopiero w wyniku wykonania przekazu przez przekazanego. Mowa tu o tzw. przekazie w kredyt. Przekazany nie jest dłużnikiem przekazującego, a więc powstaje między nimi stosunek pożyczki, o którym Kodeks cywilny stanowi w art. 720 (por. uzasadnienie wyroku SN z 25 marca 2010 r., sygn. akt: I CSK 427/09).
Jak wskazano we wstępie, do przykładów zastosowania konstrukcji przekazu należy zaliczyć akredytywę bankową oraz przelew bankowy (por. uzasadnienie wyroku Sądu Apelacyjnego w Katowicach z 8 listopada 2006 r., sygn. akt: I ACa 1043/06).
Skutki prawne przyjęcia przekazu
Jeżeli przekazany oświadczył odbiorcy przekazu, że przekaz przyjmuje, obowiązany jest względem odbiorcy do spełnienia świadczenia określonego w przekazie. W takim wypadku przekazany może powoływać się tylko na zarzuty wynikające z treści przekazu oraz na zarzuty, które przysługują mu osobiście względem odbiorcy. Roszczenia odbiorcy przeciw przekazanemu, wynikające z przyjęcia przekazu, przedawniają się z upływem roku (zob. art. 921 (2) k.c.).
Uregulowanie art. 921 (2) § 1 k.c. przewiduje, że przekazany może złożyć odbiorcy oświadczenie o przyjęciu przekazu. Stanowi ono jednostronną czynność prawną, której konsekwencją jest powstanie zobowiązania przekazanego do spełnienia świadczenia. W razie niezłożenia oświadczenia nie dochodzi do powstania stosunku prawnego pomiędzy przekazanym i odbiorcą. Odbiorcy nie przysługuje uprawnienie do żądania wykonania przekazu (zob. uzasadnienie wyroku SN z 15 kwietnia 2010 r., sygn. akt: II CSK 526/09).
Możliwość odwołania przekazu
Przekazujący może przekaz odwołać, dopóki przekazany nie przyjął go albo nie spełnił świadczenia (art. 921 (3) k.c.).
Sytuacja, w której przekazany jest dłużnikiem przekazującego co do przekazanego świadczenia
Jeżeli przekazany jest dłużnikiem przekazującego co do przekazanego świadczenia, jest on obowiązany względem niego do zadośćuczynienia przekazowi (art. 921 (4) k.c.). Przepis niniejszy reguluje instytucje tzw. przekazu w dług. Według tego uregulowania przekazany świadczy na rzecz odbiorcy przekazu, a świadczenie jego zalicza się jednocześnie na poczet spłaty długu przekazanego u przekazującego. Z omawianego przepisu wynika explicite, że obowiązkiem przekazanego jest dokonanie akceptu. Innymi słowy: nie wolno mu odmówić przyjęcia przekazu w sytuacji, gdy jest on dłużnikiem przekazującego co do przekazanego świadczenia. Natomiast gdy przekazany nie jest dłużnikiem przekazującego co do przekazanego świadczenia, obowiązek akceptu po jego stronie nie aktualizuje się (zob. art. 921 (4) k.c. a contrario).
Podstawa prawna
Art. 720, art. 921 (1), art. 921 (2), art. 921 (3), art. 921 (4), art. 921 (5) Ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (tekst jednolity: Dz.U. z 2014 r., poz. 121).
Orzecznictwo
Wyrok Sądu Najwyższego z 25 marca 2010 r., sygn. akt: I CSK 427/09.
Wyrok Sądu Najwyższego z 15 kwietnia 2010 r., sygn. akt: II CSK 526/09.
Wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Szczecinie z 27 maja 2010 r., sygn. akt: I SA/Sz 271/10.
Wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z 8 listopada 2006 r., sygn. akt: I ACa 1043/06.
