Danuta i Marek S. złożyli wniosek o przekształcenie prawa użytkowania w prawo własności nieruchomości gruntowej w oparciu o przepisy ustawy z 4 września 1997 r. – o przekształceniu prawa użytkowania wieczystego przysługującego osobom fizycznym w prawo własności. Prezydent m.st. Warszawy odmówił przekształcenia wskazując na to, że weszła w życie ustawa z 29 lipca 2005 r. – o przekształceniu prawa użytkowania wieczystego w prawo własności nieruchomości, która uchyliła poprzednią ustawę.
W myśl zakwestionowanego przepisu do spraw wszczętych na podstawie ustawy z 1997 r., ale niezakończonych decyzją ostateczną, stosuje się przepisy nowej ustawy z 2005 r. Jak stanowi art. 1 ust. 1 ustawy z 2005 r. osoby, które posiadając uprzednio uprawnienia do przekształcenia prawa użytkowania wieczystego w prawo własności nieruchomości innych niż mieszkaniowe, zabudowane garażami lub rolne, uprawnienia te utracili. Według sądu pytającego przepis ten pogorszył sytuację prawną Danuty i Marek S. co jest sprzeczne z konstytucją.
Zakwestionowana regulacja jest też niezgodna z zasadą zaufania obywatela do państwa i stanowionego przez nie prawa, która nakazuje ustawodawcy należytą realizację uprawnień nabytych na podstawie poprzednich przepisów. Zmiana prawa dotychczas obowiązującego, która pociąga za sobą niekorzystne skutki dla sytuacji prawnej podmiotów, powinna być dokonana z zastosowaniem techniki przepisów przejściowych, a co najmniej odpowiedniej vacatio legis.
W opinii sądu pytającego pozbawienie użytkowników wieczystych uzasadnionego prawnie oczekiwania nabycia własności narusza wyrażoną w art. 1 Protokołu Nr 1 do Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności zasadę prawa do poszanowania mienia. Pozbawienie bowiem w ustawie z 2005 r. prawa do przekształcenia osób, które złożyły wnioski w trakcie obowiązywania ustawy z 1997 r. nie zostało w żaden sposób uzasadnione interesem publicznym.
W wyroku z 8 grudnia Trybunał Konstytucyjny orzekł, że art. 8 ustawy z 29 lipca 2005 r. o przekształceniu prawa użytkowania wieczystego w prawo własności nieruchomości, w zakresie, w jakim nakazuje stosowanie tej ustawy w brzmieniu sprzed wejścia w życie ustawy z 28 lipca 2011 r. o zmianie ustawy o gospodarce nieruchomościami oraz niektórych innych ustaw do spraw wszczętych na podstawie ustawy z 4 września 1997 r. o przekształceniu prawa użytkowania wieczystego przysługującego osobom fizycznym w prawo własności dotyczących nieruchomości zabudowanej budynkiem biurowo-warsztatowym niewymienionej w art. 1 ust. 1 ustawy z 29 lipca 2005 r. w pierwotnym brzmieniu, i zakończonych ostateczną decyzją przed dniem wejścia w życie ustawy z 28 lipca 2011 r., jest niezgodny z art. 2 w związku z art. 21 ust. 1 oraz z art. 64 ust. 2. W pozostałym zakresie Trybunał umorzył postępowanie na podstawie art. 39 ust. 1 pkt 1 ustawy o Trybunale Konstytucyjnym.
Przedstawione Trybunałowi Konstytucyjnemu przez Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie pytanie prawne dotyczyło sposobu załatwienia wniosku o przekształcenie prawa użytkowania w prawo własności. Wniosek dotyczył nieruchomości gruntowej zabudowanej budynkiem biurowo-warsztatowym i został złożony w oparciu o przepisy ustawy z 4 września 1997 r. – o przekształceniu prawa użytkowania wieczystego przysługującego osobom fizycznym w prawo własności. Prezydent m.st. Warszawy odmówił przekształcenia wskazując, że po złożeniu wniosku weszła w życie ustawa z 29 lipca 2005 r. – o przekształceniu prawa użytkowania wieczystego w prawo własności nieruchomości, która uchyliła poprzednią ustawę. Zgodnie z kwestionowanym art. 8 ustawy z 2005 r., do spraw wszczętych na podstawie ustawy z 1997 r., ale niezakończonych decyzją ostateczną do 13 października 2005 r., stosuje się przepisy nowej ustawy z 2005 r. Ustawa ta nie przewidywała możliwości przekształcenia nieruchomości biurowo-warsztatowych, gdyż te nie zostały wymienione w pierwotnym brzmieniu art. 1 ust. 1 ustawy z2005 r.
Dokonując oceny konstytucyjności kwestionowanego przepisu przejściowego Trybunał Konstytucyjny uznał naruszenie zasady ochrony praw nabytych oraz gwarancji ochrony praw majątkowych, w tym prawa własności, które mają zastosowanie do ochrony ekspektatyw maksymalnie ukształtowanych. Osoby, które spełniły warunki ustawy z 1997 r., mogły zasadnie i racjonalnie oczekiwać określonego działania w postaci przekształcenia dotychczasowych uprawnień do nieruchomości. Przyjęta przez ustawodawcę w art. 8 ustawy z 2005 r. regulacja przejściowa przewidująca bezpośrednie działanie nowego prawa doprowadziła do pogorszenia sytuacji prawnej osób, które pod rządem poprzedniego prawa wystąpiły o realizację przysługujących im uprawnień i nabyły maksymalnie ukształtowaną ekspektatywę prawa własności nieruchomości zabudowanej budynkiem biurowo-warsztatowym. Trybunał nie dostrzegł takich wartości, które uzasadniałyby "wygaszenie" przysługującej obywatelom nabytej ekspektatywy. Oczekiwanie wnioskodawców było usprawiedliwione i racjonalne, ponieważ nie nastąpiła w ostatnim czasie taka zmiana warunków społecznych lub gospodarczych, która wymagałaby zmian regulacji prawnych, w tym również zmian, które znosiłyby lub ograniczały dotychczas przyznane uprawnienia. Wartości takich nie wskazano również w toku prac parlamentarnych nad projektem ustawy z 2005 r. Analiza procesu legislacyjnego prowadzi wręcz do wniosku, że sytuacja nieruchomości objętych pytaniem prawnym nie została uregulowana ze względu na błędne przekonanie o znikomym zakresie stosowania przepisów ustawy z 1997 r. do przekształcania prawa użytkowania wieczystego gruntu zabudowanego budynkami gospodarczymi, innymi niż garaże.
Trybunał Konstytucyjny stwierdził, że na dopuszczalność rozpoznania pytania Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie nie miało wpływu zniesienie ograniczeń przedmiotowych przekształcenia przez ustawę z 28 lipca 2011 r. o zmianie ustawy o gospodarce nieruchomościami oraz niektórych innych ustaw. Ustawa ta ma zastosowanie do wszelkich nieruchomości, jeżeli prawo żądania zostało zgłoszone po 8 października 2011 r. Zgodnie z art. 5 znowelizowanej ustawy, przepisy zmienione w 2011 r. mają zastosowanie także do spraw wszczętych wcześniej, w tym także do spraw wszczętych na podstawie ustawy z 1997 r., lecz niezakończonych wydaniem ostatecznej decyzji przed dniem 8 października 2011 r. Tymczasem pytanie prawne Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie dotyczy sprawy zakończonej ostateczną decyzją odmowną wydaną przed 8 października 2011 r.
