W skargach konstytucyjnych przedstawiono szereg zarzutów dotyczących niezgodności z ustawą zasadniczą art. 88 ust. 1 pkt 2 i art. 89 ust. 1 o ochronie przyrody, a także powołanych jako przepisy związkowe § 2 i lp. 2 załącznika do rozporządzenia Ministra Środowiska z 13 października 2004 r. w sprawie stawek opłat dla poszczególnych rodzajów i gatunków drzew, w związku z przepisami obwieszczenia Ministra Środowiska z 16 października 2007 r. w sprawie stawek opłat za usunięcie drzew i krzewów oraz kar za zniszczenie zieleni na rok 2008. Ze względu na niespełnienie przez skarżących wymogów formalnych nie wszystkie z nich mogły zostać rozpatrzone merytorycznie.
Usunięcie drzew lub krzewów bez wymaganego zezwolenia – zarzuty skarżących
Zdaniem pierwszego skarżącego doszło do naruszenia przez ustawodawcę jego interesu prawnego, bowiem ograniczono wykonywanie przysługującego mu, zagwarantowanego postanowieniami konstytucji, prawa własności. Organy administracyjne i sądowe rozpoznające jego sprawę działały w szczególnej, niekorzystnej dla niego sytuacji prawnej, która nakazywała orzekać w oparciu o zakwestionowane przepisy ustawy o ochronie przyrody. Skarga złożona przez kolejnych dwóch skarżących była w znacznym zakresie zbieżna z pierwszą skargą. W opinii skarżących obligatoryjne wymierzenie administracyjnej kary pieniężnej za usunięcie bez zezwolenia właściwego organu administracji, drzewa obumarłego lub nie rokującego szansy na przeżycie, bez względu na okoliczności faktyczne sprawy jest niezgodne z konstytucją. Kwestionowane przepisy nie przewidują indywidualizacji odpowiedzialności administracyjnej, ani nie odróżniają drzewa żywego i martwego. Zróżnicowania takie są przewidziane w art. 86 ust. 1 pkt 9 ustawy o ochronie przyrody dotyczącym niepobierania opłat za usunięcie drzew obumarłych lub tych które nie rokują szansy na przeżycie. Kolejny skarżący zgodził się co prawda z tym, że prawo własności może ulegać ograniczeniom i nie ma charakteru absolutnego, jednakże podniósł, że każde takie ograniczenie podlega sprawdzeniu w aspekcie zaistnienia przesłanek sformułowanych w art. 31 ust. 3 konstytucji. Według skarżącego wymogi te zostały uzupełnione w art. 64 ust. 3 ustawy zasadniczej, zgodnie z którym własność może być ograniczona tylko w drodze ustawy i tylko w zakresie, w jakim nie narusza istoty prawa własności. W ocenie skarżącego w przypadku zaskarżonych przepisów ustawy o ochronie przyrody proporcje te są zdecydowanie zachwiane i to na niekorzyść jednostki. W opinii kolejnych dwóch skarżących orzeczenia administracyjne oraz wyroki WSA oraz NSA naruszają ich prawo własności, przysługujące skarżącym w stosunku do drzew rosnących na gruncie stanowiącym ich własność. Naruszenie polega na nałożeniu kary pieniężnej za rzekome wycięcie drzewa bez zezwolenia, w sytuacji gdy drzewo zostało tylko obcięte i istniały racjonalne przesłanki do jego obcięcia. Ponadto drzewo to nie zaprzestało wegetacji, a zatem nie zostało usunięte. Do niniejszej sprawy przed Trybunałem Konstytucyjnym dołączona została także kolejna skarga, w której skarżąca podniosła, że skoro ustawodawca przewidział, że nie pobiera się opłat za usunięcie drzew, które obumarły lub nie rokują szansy na przeżycie, z przyczyn niezależnych od posiadacza nieruchomości, to również sytuacje takie jak dokonanie bez zezwolenia wycięcia drzewa martwego lub nierokującego szansy przeżycia, a więc nieprzedstawiającego żadnych wartości dla środowiska oraz usunięcie drzewa zdrowego powinny być przez ustawodawcę, zgodnie z zasadą państwa prawnego i sprawiedliwości społecznej, rozróżnione. Kara za brak zezwolenia właściwego organu administracji i jej wysokość powinny również być proporcjonalny do wartości naruszonego dobra.
Zasady wymierzania kar za wycinkę drzew niezgodne z konstytucją
Trybunał Konstytucyjny orzekł, że: art. 88 ust. 1 pkt 2 i art. 89 ust. 1 ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody przez to, że przewidują obowiązek nałożenia przez właściwy organ samorządu terytorialnego administracyjnej kary pieniężnej za usunięcie bez wymaganego zezwolenia lub zniszczenie przez posiadacza nieruchomości drzewa lub krzewu, w sztywno określonej wysokości, bez względu na okoliczności tego czynu, są niezgodne z art. 64 ust. 1 i 3 w związku z art. 31 ust. 3 konstytucji. Powyższe przepisy tracą moc obowiązującą z upływem osiemnastu miesięcy od dnia ogłoszenia wyroku w Dzienniku Ustaw. W pozostałym zakresie Trybunał Konstytucyjny umorzył postępowanie.
Kara za usunięcie drzew bez zezwolenia
W niniejszej sprawie, Trybunał Konstytucyjny stanął na stanowisku, że mechanizm prawny polegający na obowiązku uzyskania przez posiadacza nieruchomości zezwolenia właściwego organu na usunięcie drzewa lub krzewu pod groźbą pieniężnej kary administracyjnej za ich usunięcie bez zezwolenia, co do zasady, jest adekwatnym środkiem ochrony przyrody w tym zakresie. Trybunał zauważył, że brak takiego mechanizmu spowodowałby zapewne, że właściciele działek, kierując się czysto materialnymi motywami, mogliby niszczyć nawet bardzo wartościowy pod względem przyrodniczym i krajobrazowym drzewostan. Pomimo tego, Trybunał Konstytucyjny uznał jednak, że konstruując elementy kwestionowanej sankcji ustawodawca naruszył prawo własności oraz przekroczył konstytucyjne granice proporcjonalności regulacji sankcji administracyjnych. Dzieje się tak nie tylko z uwagi na sposób ukształtowania w zakwestionowanych przepisach zasady odpowiedzialności za naruszenie ustawowego obowiązku, jako odpowiedzialności obiektywnej, lecz również z uwagi na skalę represyjności w określaniu wysokości przewidzianych w nich kar pieniężnych.
W opinii Trybunału Konstytucyjnego, za uznaniem zarzutu naruszenia przez zakwestionowane przepisy art. 64 ust. 1 i 3 w zw. z art. 31 ust. 3 konstytucji przemawia nie tylko zbytnia dolegliwość kary wynikająca z jej wysokości, która jest równa trzykrotności opłaty za usunięcie drzewa za zezwoleniem, ale również automatyzm nakładania tej kary. Trybunał uwypuklił, że ustawodawca nakazuje stosowanie tej kary niejako mechanicznie i w sposób sztywny – bez względu na zróżnicowanie przyczyn i okoliczności usunięcia drzewa. Zakwestionowane przez skarżących regulacje nie uwzględniają w szczególności specyfiki sytuacji, w których uszkodzenie drzewa siłami przyrody lub jego chorobą sprawiają, że zagrażają one życiu lub zdrowiu użytkowników nieruchomości, a także innych osób i to jest powodem jego usunięcia. Ponadto, Trybunał Konstytucyjny zwrócił uwagę, że nawet stan wyższej konieczności, uregulowany przepisami prawa cywilnego oraz karnego, nie został przewidziany jako przesłanka wyłączająca obowiązek uzyskania zezwolenia na usunięcie drzewa i odpowiedzialności z tytułu jego usunięcia bez zezwolenia.
