W zależności od tego z jakimi wyborami mamy do czynienia, zasady głosowania będą różne. Istnieją jednak pewne wspólne reguły dla wszystkich głosujących, niezależnie od tego czy oddają oni swoje głosy na posłów, senatorów, wójtów, burmistrzów, prezydentów miasta czy wreszcie na Prezydenta RP. Takimi zasadami są:
- Powszechność wyborów (każdy obywatel posiadający czynne prawo wyborcze (ukończone 18 lat) ma prawo do udziału w wyborach. Jedynie prawomocnym wyrokiem sądu obywatel może być pozbawiony tego prawa);
- Równość (każdy ma tylko jeden głos, wszystkie głosy mają jednakową wartość);
- Bezpośredniość (każdy głosuje osobiście, bez pełnomocnika czy innego pośrednika);
- Tajność głosowania (oddawanie głosów następuje anonimowo).
Ustawodawca przewidział jednak sytuacje, w których może dojść do naruszenia powyższych zasad, a co za tym idzie do popełnienia przestępstw określonych w Kodeksie karnym. W zależności od rodzaju czynu zabronionego, przewidziano różne sankcje karne.
Zgodnie z treścią art. 250a w/w ustawy, kto, będąc uprawniony do głosowania, przyjmuje korzyść majątkową lub osobistą albo takiej korzyści żąda za głosowanie w określony sposób, podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5. Tej samej karze podlega, kto udziela korzyści majątkowej lub osobistej osobie uprawnionej do głosowania, aby skłonić ją do głosowania w określony sposób lub za głosowanie w określony sposób. W wypadku mniejszej wagi, sprawca czynu zabronionego podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2. Pamiętajmy także, że jeżeli sprawca przestępstwa zawiadomił organ powołany do ścigania o fakcie przestępstwa i okolicznościach jego popełnienia, zanim organ ten o nich się dowiedział, sąd stosuje nadzwyczajne złagodzenie kary, a nawet może odstąpić od jej wymierzenia.
Powyższe czyny są w doktrynie określane jako sprzedajność wyborcza oraz przekupstwo wyborcze. Pierwszy czyn należy do kategorii przestępstw indywidulanych co do czynu (może popełnić go jedynie osoba uprawniona do głosowania w zamiarze bezpośrednim jak i ewentualnym), drugi natomiast do przestępstw powszechnych (sprawcą może być każdy człowiek, jedynie w zamiarze bezpośrednim).
Kolejnym przestępstwem wyborczym jest czyn określony w treści art. 251 KK – kto, naruszając przepisy o tajności głosowania, wbrew woli głosującego zapoznaje się z treścią jego głosu, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2. Przestępstwo ma charakter skutkowy, skutkiem jest bowiem zapoznanie się z treścią głosu osoby, która sobie tego nie życzy. Ma ono charakter powszechny, toteż sprawcą może być każdy człowiek. Pamiętajmy jednak, że taki czyn może zostać popełniony jedynie umyślnie, tj. sprawca chce lub godzi się na popełnienie przestępstwa. Jeżeli podmiotem omawianego przestępstwa będzie funkcjonariusz publiczny to możliwy będzie kumulatywny zbieg przepisu art. 251 KK z przepisem art. 231 § 1 lub 2 KK (Funkcjonariusz publiczny, który, przekraczając swoje uprawnienia lub nie dopełniając obowiązków, działa na szkodę interesu publicznego lub prywatnego, podlega karze pozbawienia wolności do lat 3. Jeżeli sprawca dopuszcza się czynu określonego w § 1 w celu osiągnięcia korzyści majątkowej lub osobistej, podlega karze pozbawienia wolności od roku do lat 10).
