Zgodnie z treścią art. 52 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, z ważnych powodów każdy z małżonków może żądać ustanowienia przez sąd rozdzielności majątkowej. Ustanowienia przez sąd rozdzielności majątkowej może żądać także wierzyciel jednego z małżonków, jeżeli uprawdopodobni, że zaspokojenie wierzytelności stwierdzonej tytułem wykonawczym wymaga dokonania podziału majątku wspólnego małżonków. Rozdzielność majątkowa powstaje z dniem oznaczonym w wyroku, który ją ustanawia. W wyjątkowych wypadkach sąd może ustanowić rozdzielność majątkową z dniem wcześniejszym niż dzień wytoczenia powództwa, w szczególności, jeżeli małżonkowie żyli w rozłączeniu. Ustanowienie rozdzielności majątkowej przez sąd na żądanie jednego z małżonków nie wyłącza zawarcia przez małżonków umowy majątkowej małżeńskiej. Jeżeli rozdzielność majątkowa została ustanowiona na żądanie wierzyciela, małżonkowie mogą zawrzeć umowę majątkową małżeńską po dokonaniu podziału majątku wspólnego lub po uzyskaniu przez wierzyciela zabezpieczenia, albo zaspokojenia wierzytelności, lub po upływie trzech lat od ustanowienia rozdzielności.
Rozdzielność majątkowa – jak wynika z powyższego przepisu – powstaje z dniem oznaczonym, w wyroku, który ją ustanawia. W wyjątkowych wypadkach sąd może ustanowić rozdzielność majątkową z dniem wcześniejszym niż dzień wytoczenia powództwa. Tak więc w dalszym ciągu sąd, orzekając o ustanowieniu rozdzielności majątkowej, obowiązany jest z urzędu oznaczyć dzień jej ustanowienia.
Rozdzielność majątkowa powstaje z mocy prawa, w razie ubezwłasnowolnienia lub ogłoszenia upadłości jednego z małżonków. Ta druga sytuacja będzie miała oczywiście miejsce, gdy małżonek prowadził nierentowną działalność gospodarczą. Rozdzielność powstaje z dniem ogłoszenia upadłości, czyli w dniu wydania w tym przedmiocie postanowienia przez właściwy w sprawie sąd. Składniki majątku wspólnego wchodzą wówczas do masy upadłości i ustaje możliwość podziału tego majątku. Z drugiej strony małżonek upadłego może dochodzić w postępowaniu upadłościowym swojej należności wynikającej z udziału w dotychczasowym majątku wspólnym, zgłaszając swoją wierzytelność z tego tytułu sędziemu-komisarzowi. W odniesieniu zaś do ubezwłasnowolnienia powodującego powstanie przymusowej rozdzielności majątkowej pomiędzy małżonkami pamiętajmy, że w razie uchylenia ubezwłasnowolnienia, a także umorzenia, ukończenia lub uchylenia postępowania upadłościowego, między małżonkami powstaje ustawowy ustrój majątkowy.
Także i orzeczenie separacji powoduje powstanie między małżonkami rozdzielności majątkowej. Jest to jeden ze skutków separacji odróżniający ją od rozwodu – ten bowiem różni się od separacji tym, że powoduje on ustanie każdego ustroju majątkowego, a więc również ustroju rozdzielności majątkowej, jeżeli taki ustrój istniał między małżonkami przed orzeczeniem rozwodu. Tymczasem podczas separacji funkcjonuje ustrój rozdzielności majątkowej. Ustrój taki nie będzie wiązał jednak małżonków w nieskończoność – z chwilą bowiem zniesienia separacji powstaje między małżonkami ustawowy ustrój majątkowy. Na zgodny wniosek małżonków sąd orzeka jednak o utrzymaniu między małżonkami rozdzielności majątkowej. Decydująca jest zatem w takim przypadku wola samych zainteresowanych.
