Terminy procesowe dotyczą tak naprawdę prawie wszystkich uczestników postępowania cywilnego – stron, współuczestników, uczestników w postępowaniu nieprocesowym, prokuratorów, a nawet świadków i biegłych. Niestety czasami zdarza się, że czynności procesowe nie zostały podjęte w wymaganym przez ustawę czasie. Tym samym nie są one skuteczne, nie oznacza to jednak, że nie można zmienić ich charakteru.
Zgodnie z treścią art. 167 i n. Kodeksu postępowania cywilnego, czynność procesowa podjęta przez stronę po upływie terminu jest bezskuteczna. Jeżeli strona nie dokonała w terminie czynności procesowej bez swojej winy, sąd na jej wniosek postanowi przywrócenie terminu. Przywrócenie nie jest dopuszczalne, jeżeli uchybienie terminu nie pociąga za sobą ujemnych dla strony skutków procesowych. Tym samym, jeżeli niepodjęta w odpowiednim czasie czynność w żaden sposób nie wpływa na pozycję procesową strony czy uczestnika toczącego się postępowania, prawo do przywrócenia terminu do jej dokonania w ogóle nie może być zrealizowane. Powyższa regulacja nie może być interpretowana w sposób rozszerzający, gdyż zasadą jest to, że czynności procesowe powinny być dokonywane w terminie. O braku winy strony można zatem mówić tylko wtedy, gdy istniała jakaś przyczyna, która spowodowała uchybienie terminowi. Przyczyna taka zachodzi wówczas, gdy dokonanie czynności w ogóle (w sensie obiektywnym) było wykluczone, jak również w takich przypadkach, w których w danych okolicznościach nie można było oczekiwać od strony, by zachowała dany termin procesowy. Dlatego w każdym przypadku przy ocenie braku winy, jako przesłanki przywrócenia terminu uchybionego przez stronę należy uwzględniać wymaganie dołożenia należytej staranności człowieka przejawiającego dbałość o swe własne życiowo ważne sprawy.
Pismo z wnioskiem o przywrócenie terminu wnosi się do sądu, w którym czynność miała być dokonana, w ciągu tygodnia od czasu ustania przyczyny uchybienia terminu. W piśmie tym należy uprawdopodobnić okoliczności uzasadniające wniosek. Równocześnie z wnioskiem strona powinna dokonać czynności procesowej. Przy ocenie okoliczności wskazanych jako usprawiedliwienie wniosku o przywrócenie terminu do dokonania czynności procesowej, należy brać pod uwagę obiektywny miernik staranności, jakiej można wymagać od strony dbającej należycie o swoje interesy procesowe, przy uwzględnieniu także uchybień spowodowanych nawet lekkim niedbalstwem. Na stronie i pełnomocniku procesowym ciąży obowiązek takiego uregulowania łączących ich stosunków faktycznych i prawnych oraz takiego zorganizowania obsługi prawnej, by możliwe było właściwe wypełnienie przez pełnomocnika obowiązków procesowych, a w rezultacie wadliwa organizacja komunikacji pomiędzy stroną, a jej pełnomocnikiem procesowym z zasady nie może stanowić przyczyny wyłączającej winę w uchybieniu terminu. Zgodnie z postanowieniem Sądu Najwyższego z dnia 18 stycznia 2012 r. (sygn. akt II UZ 50/11), warunkiem uwzględnienia wniosku o przywrócenie terminu do dokonania czynności procesowej jest wykazanie przez stronę, że pomimo całej swej staranności nie mogła czynności dokonać w terminie, a więc, że zachodziła niezależna od niej przeszkoda. Inaczej rzecz ujmując, przy tej ocenie należy brać pod rozwagę nie tylko okoliczności, które uniemożliwiły stronie dokonanie tej czynności w terminie, lecz także okoliczności świadczące o podjęciu lub niepodjęciu przez stronę działań mających na celu zabezpieczenie się w dotrzymaniu terminu.
Pamiętajmy, że po upływie roku od uchybionego terminu, jego przywrócenie jest dopuszczalne tylko w wypadkach wyjątkowych. Wyjątkowość przywrócenia terminu po upływie rocznym wyraża się i w tym, że jego skutkiem jest zburzenie ich nieodwracalności, a w konsekwencji naruszenie stabilności obrotu prawnego. Przywrócenie terminu procesowego nie może nastąpić jednak w każdej sytuacji. Ustawodawca przewidział bowiem pewne wyjątki – niedopuszczalne jest przywrócenie terminu do złożenia środka odwoławczego od wyroku orzekającego unieważnienie małżeństwa lub rozwód albo ustalającego nieistnienie małżeństwa, jeżeli choćby jedna ze stron zawarła po uprawomocnieniu się wyroku nowy związek małżeński.
Na zakończenie jeszcze jedna ważna informacja – zgłoszenie wniosku o przywrócenie terminu nie wstrzymuje postępowania w sprawie ani wykonania orzeczenia. Sąd może jednak, stosownie do okoliczności, wstrzymać postępowanie lub wykonanie orzeczenia. Postanowienie może być wydane na posiedzeniu niejawnym. W razie uwzględnienia wniosku sąd może natychmiast przystąpić do rozpoznania sprawy.
