Spis treści
Utwory muzyczne i słowno-muzyczne jako przedmiot prawa autorskiego
Utwory muzyczne i słowno-muzyczne są przedmiotem prawa autorskiego. Ustawodawca definiuje utwór (będący przedmiotem prawa autorskiego) jako każdy przejaw działalności twórczej o indywidualnym charakterze, ustalony w jakiejkolwiek postaci, niezależnie od wartości, przeznaczenia i sposobu wyrażenia. Wskazuje również, jakie utwory w szczególności są przedmiotem prawa autorskiego. Zalicza do nich utwory:
- wyrażone słowem, symbolami matematycznymi, znakami graficznymi (literackie, publicystyczne, naukowe, kartograficzne oraz programy komputerowe);
- plastyczne;
- fotograficzne;
- lutnicze;
- wzornictwa przemysłowego;
- architektoniczne, architektoniczno-urbanistyczne i urbanistyczne;
- muzyczne i słowno-muzyczne;
- sceniczne, sceniczno-muzyczne, choreograficzne i pantomimiczne;
- audiowizualne (w tym filmowe).
Organizacje zbiorowego zarządzania prawami autorskimi
Każdy przedsiębiorca, który zamierza odtwarzać utwory muzyczne, musi pamiętać o zawarciu odpowiedniej umowy (licencji) uprawniającej go do publicznego odtworzenia utworów. Umowę taką zawiera się z dysponentem autorskim praw majątkowych, którym jest twórca utworu albo reprezentująca go organizacja zbiorowego zarządzania prawami autorskimi. Na terytorium Polski działa, na podstawie zezwoleń ministra właściwego do spraw kultury i dziedzictwa narodowego, 5 organizacji-stowarzyszeń (należy zwrócić uwagę, że w zakresie ich zainteresowania jest twórczość muzyczna, ale nie tylko):
- ZAiKS, czyli Związek Autorów i Kompozytorów Muzycznych;
- Związek Artystów Wykonawców STOART;
- SAWP, czyli Stowarzyszenie Artystów Wykonawców Utworów Muzycznych i Muzyczno-słownych;
- ZPAV, czyli Związek Producentów Audio-Video;
- ZAPA, czyli Związek Autorów i Producentów Audiowizualnych.
Organizacjami zbiorowego zarządzania prawami autorskimi lub prawami pokrewnymi, zwanymi "organizacjami zbiorowego zarządzania", są stowarzyszenia zrzeszające twórców, artystów wykonawców, producentów lub organizacje radiowe i telewizyjne, których statutowym zadaniem jest zbiorowe zarządzanie i ochrona powierzonych im praw autorskich lub praw pokrewnych oraz wykonywanie uprawnień wynikających z ustawy. Domniemywa się, że organizacja zbiorowego zarządzania jest uprawniona do zarządzania i ochrony w odniesieniu do pól eksploatacji objętych zbiorowym zarządzaniem oraz że ma legitymację procesową w tym zakresie. Na domniemanie to nie można się powołać, gdy do tego samego utworu lub artystycznego wykonania rości sobie tytuł więcej niż jedna organizacja zbiorowego zarządzania. Ustawa o prawie autorskim i prawach pokrewnych określa również sposób ustalenia właściwości organizacji zbiorowego zarządzania. Jeżeli na danym polu eksploatacji działa więcej niż jedna organizacja zbiorowego zarządzania, organizacją właściwą w rozumieniu ustawy jest organizacja, do której należy twórca lub uprawniony z tytułu prawa pokrewnego, a gdy twórca lub uprawniony z tytułu prawa pokrewnego nie należy do żadnej organizacji albo nie ujawnił swojego autorstwa – organizacja wskazana przez Komisję Prawa Autorskiego, o której mowa w art. 110(1) ustawy.
Odtworzenie utworu
Pojęcie odtworzenia utworu definiuje ustawa z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych. Odtworzeniem utworu jest jego udostępnienie bądź przy pomocy nośników dźwięku, obrazu lub dźwięku i obrazu, na których utwór został zapisany, bądź przy pomocy urządzeń służących do odbioru programu radiowego lub telewizyjnego, w którym utwór jest nadawany (art. 6 pkt 9 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych).
Przedsiębiorca, który jest zainteresowany publicznym odtwarzaniem utworów, powinien uzyskać stosowną licencję. Licencja jest bowiem podstawą korzystania z utworu na konkretnych polach eksploatacji. Za jej udzielenie wnosi się opłatę będącą wynagrodzeniem dla twórców. W sytuacji, gdy przedsiębiorca zamierza odtwarzać utwory muzyczne w grę wchodzą takie organizacje zbiorowego zarządzania prawami autorskimi jak ZAiKS oraz STOART. Warto też pamiętać, że niekiedy konieczne będzie podpisanie umów licencyjnych z więcej niż jedną organizacją.
Dozwolony publiczny odbiór
W art. 24 ust. 2 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych określono tzw. dozwolony użytek w związku z wykorzystywaniem odbiorników. Posiadacze urządzeń służących do odbioru programu radiowego lub telewizyjnego mogą za ich pomocą odbierać nadawane utwory, choćby urządzenia te były umieszczone w miejscu ogólnie dostępnym, jeżeli nie łączy się z tym osiąganie korzyści majątkowych. Zgodnie z ww. konstrukcją publiczny odbiór tylko wtedy jest dozwolony, jeśli nie łączy się z nim osiąganie korzyści majątkowych. W myśl ogólnej reguły dowodowej z art. 6 Kodeksu cywilnego zaistnienie przesłanek do zastosowania tego wyjątkowego przepisu powinien więc udowodnić korzystający z utworów. Sytuacje, w których odtwarzanie "niedramatycznych" utworów muzycznych w ramach prowadzonej działalności gospodarczej nie będzie łączyć się z korzyściami majątkowymi dla odtwarzającego, powstaną przede wszystkim wtedy, gdy klienci nie będą poddawani oddziaływaniu odbioru. Może tu chodzić przede wszystkim o małe powierzchnie handlowe, drobne zakłady usługowe, w których odtwarzanie służy zapełnieniu czasu personelowi. Odtwarzanie owych utworów na większych przestrzeniach handlowych, w których klient przebywa dłuższą chwilę, podlegają zakwalifikowaniu jako połączone z korzyściami majątkowymi. Na taką funkcję wskazuje zwłaszcza specjalne rozmieszczenie głośników do odbioru w salach obsługi klienta. I tak też w przypadku, gdy w sklepie jest włączone radio, właściciel ma obowiązek płacić za nadawanie utworów, o ile nie udowodni, że nie przysparza mu to korzyści majątkowych (zob. wyrok SN z dnia 28 września 2005 r., I CK 164/05).
Podstawa prawna: Art. 17, art. 24, art. 104, art. 105, art. 107 , art. 1071 ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (tekst jedn. Dz. U. z 2016 r., poz. 666 ze zm.).
