Pozycja ustrojowa oraz charakter wykonywanych zadań spowodowały, że z obowiązku ograniczenia zatrudnienia zostaną wyłączone: uczelnie publiczne, samodzielne publiczne zakłady opieki zdrowotnej, państwowe instytucje kultury, Polska Akademia Nauk i jednostki przez nią utworzone, jednostki samorządu terytorialnego, szkoły i placówki prowadzone przez administrację rządową. Ponadto redukcji nie będą podlegać obowiązkowo kancelarie: Sejmu, Senatu, Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej, a także Trybunał Konstytucyjny, Najwyższa Izba Kontroli, Sąd Najwyższy, Naczelny Sąd Administracyjny i jego wojewódzkie odpowiedniki, Krajowa Rada Sądownictwa i sądownictwo powszechne, Rzecznik Praw Obywatelskich i Rzecznik Praw Dziecka, Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji, Generalny Inspektor Ochrony Danych Osobowych, Instytut Pamięci Narodowej, Krajowe Biuro Wyborcze i Państwowa Inspekcja Pracy. Natomiast instytucje te będą mogły, jeśli dokonają takiego wyboru, skorzystać z mechanizmów zawartych w ustawie. Przepisy ustawy nie obejmą sędziów, prokuratorów, funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Więziennej, Straży Granicznej, Służby Celnej, PSP, CBA i innych służb mundurowych. Uwypuklić należy, że projektowane przepisy zakładające redukcję zatrudnienia o 10% nie obejmą również osób, którym brakuje nie więcej niż 4 lata do osiągnięcia wieku emerytalnego, jeżeli okres zatrudnienia umożliwia im uzyskanie prawa do emerytury z osiągnięciem tego wieku i pracowników posiadających uprawnienia związane z rodzicielstwem – pracownice w okresie ciąży, urlopu macierzyńskiego oraz ojców korzystających z tzw. urlopu ojcowskiego.
Oznacza to, że osoby te nie będą wliczone do średniej liczby etatów pracowników w danej jednostce. Przewiduje się, że do liczby etatów, stanowiącej podstawę o ograniczenia zatrudnienia, nie będą wliczane osoby: zajmujące kierownicze stanowiska państwowe, kierownicy jednostek niebędący osobami zajmującymi kierownicze stanowiska państwowe, główni księgowi jednostki, audytorzy wewnętrzni jednostki, pełnomocnicy ds. ochrony informacji niejawnych jednostki, pracownicy służby BHP.
W projekcie ustawy określono również, że racjonalizacja zatrudnienia ma być przeprowadzona poprzez rozwiązanie stosunku pracy z pracownikami posiadającymi prawo do emerytury lub renty, niezawarcie z pracownikiem kolejnej umowy o pracę, zawartej np. na okres próbny, na czas określony lub na czas wykonywania danej pracy lub obniżenie wymiaru czasu pracy z jednoczesnym zmniejszeniem wynagrodzenia. Zgodnie z projektem ustawy, do racjonalizacji zatrudnienia nie będą stosowane przepisy ustawy z 13 marca 2003 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników.
Zgodnie z przyjętymi rozwiązaniami, kierownik jednostki organizacyjnej będzie zobowiązany przygotować listę pracowników przeznaczonych do zwolnienia i podać do wiadomości kryteria, jakimi kierował się przy wyznaczaniu pracowników podlegających redukcji. Jest to ważne w przypadku istnienia w jednostce organizacji związkowej lub innego rodzaju organizacji reprezentującej interesy pracowników.
Wypowiedzenie stosunku pracy może nastąpić nie wcześniej niż po upływie 14 dni od przekazania zawiadomienia o zwolnieniu. Zwalnianemu pracownikowi będzie przysługiwać odprawa pieniężna w wysokości:
– jednomiesięcznego wynagrodzenia, jeżeli był zatrudniony w danej jednostce krócej niż 2 lata,
– dwumiesięcznego wynagrodzenia przy zatrudnieniu od 2 do 8 lat,
– trzymiesięcznego wynagrodzenia dla pracowników zatrudnionych w danej jednostce ponad 8 lat.
Odprawa pieniężna, zgodnie z projektem ustawy, będzie ustalana według zasad obowiązujących przy obliczaniu ekwiwalentu pieniężnego za urlop wypoczynkowy, ale jej wysokość nie może przekroczyć kwoty 15-krotnego minimalnego wynagrodzenia za pracę, które obowiązuje w dniu rozwiązania stosunku pracy.
Ponadto przewidziano, że kierownik jednostki do 31 stycznia 2011 r. przedkłada prezesowi Rady Ministrów raport początkowy o stanie zatrudnienia w podległej sobie jednostce. Następnie przez cały rok 2011 przeprowadza racjonalizację zatrudnienia, która musi zakończyć 1 stycznia 2012. Do końca stycznia 2012 r. powinien przedstawić prezesowi Rady Ministrów raport z realizacji wykonanej redukcji zatrudnienia. Do końca stycznia 2013 r. prezes Rady Ministrów powinien otrzymać od podległych mu kierowników jednostek organizacyjnych tzw. raport końcowy, zawierający informację o racjonalizacji zatrudnienia według stanu zatrudnienia w przeliczeniu na etaty na 31 grudnia 2012 r.
W projekcie przewidziano również rozwiązania, które pozwalają uwzględnić specyfikę niektórych jednostek, wykonujących szczególne zadania. W związku z tym przewidziano, że do 30 kwietnia 2011 r. kierownicy tych jednostek mogą zwrócić się z prośbą o zwolnienie z obowiązku racjonalizacji zatrudnienia lub ograniczenie jego poziomu. Niezależnie od tego, ministrowie, kierownicy urzędów centralnych oraz wojewodowie będą mogli przedstawić rekomendacje dotyczące zwolnienia z obowiązku ograniczenia zatrudnienia lub zagregowania działań instytucji podległych działowo. Do 31 lipca 2011 r. prezes Rady Ministrów powinien określić w rozporządzeniu jednostki zwolnione z obowiązku redukcji oraz wskazać jednostki, które będą ograniczać zatrudnienie w stopniu mniejszym niż zalecane 10 proc. lub jednostki zwolnione z obowiązku utrzymania średniego poziomu zatrudnienia, który wskazuje art. 6 projektowanej ustawy. Projekt ustawy przewiduje regulacje dotyczące odpowiedzialności za naruszenie przewidzianych przepisów. Będą to kary przewidziane za naruszenie dyscypliny finansów publicznych.
Przewiduje się, że ustawa wejdzie w życie 1 stycznia 2011 r. Utrzymanie zatrudnienia na zmniejszonym poziomie będzie obowiązywać do 31 grudnia 2013 r.
