Pisanie uzasadnień wyroków zajmuje sporą ilość czasu, szczególnie wtedy, gdy sprawa jest wielowątkowa i zajmuje wiele tomów akt sądowych. Nic dziwnego, że sędziowie nie lubią tej czynności, jest jednak ona potrzebna, aby niezadowolona z wyroku strona mogła wnieść odwołanie do sądu II instancji (bez wyroku z uzasadnieniem jest to po prostu niemożliwe). Sporządzanie uzasadnień jest jedna z głównych przyczyn przewlekłości postępowań sądowych w Polsce – sędziowie nie mają czasu na prowadzenie kilku spraw, w związku z tym odraczając kolejne rozprawy (sporządzenie uzasadnienia musi nastąpić w ściśle oznaczonym terminie).
Zgodnie z art. 422 i n. Kodeksu postępowania karnego, w terminie zawitym 7 dni od daty ogłoszenia wyroku strona, a w wypadku wyroku warunkowo umarzającego postępowanie, wydanego na posiedzeniu, także pokrzywdzony, mogą złożyć wniosek o sporządzenie na piśmie i doręczenie uzasadnienia wyroku. Sporządzenie uzasadnienia z urzędu nie zwalnia strony, wymienionego podmiotu oraz pokrzywdzonego od złożenia wniosku o doręczenie uzasadnienia. Wniosek składa się na piśmie. Wniosek niepochodzący od oskarżonego powinien wskazywać tego z oskarżonych, którego dotyczy. Dla oskarżonego pozbawionego wolności, który nie ma obrońcy i nie był obecny podczas ogłoszenia wyroku, powyższy termin biegnie od daty doręczenia mu wyroku. Uzasadnienie wyroku powinno być sporządzone w ciągu 14 dni od daty złożenia wniosku o sporządzenie uzasadnienia, a w wypadku sporządzenia uzasadnienia z urzędu – od daty ogłoszenia wyroku; w sprawie zawiłej, w razie niemożności sporządzenia uzasadnienia w terminie, prezes sądu może przedłużyć ten termin na czas oznaczony. W wypadku złożenia wniosku o uzasadnienie wyroku w części odnoszącej się do niektórych oskarżonych sąd może ograniczyć zakres uzasadnienia do tych tylko części wyroku, których wniosek dotyczy. Uzasadnienie powinno zawierać:
- wskazanie, jakie fakty sąd uznał za udowodnione lub nie udowodnione, na jakich w tej mierze oparł się dowodach i dlaczego nie uznał dowodów przeciwnych,
- wyjaśnienie podstawy prawnej wyroku.
W uzasadnieniu wyroku należy ponadto przytoczyć okoliczności, które sąd miał na względzie przy wymiarze kary, a zwłaszcza przy zastosowaniu nadzwyczajnego złagodzenia kary, środków zabezpieczających, uwzględnieniu powództwa cywilnego oraz przy innych rozstrzygnięciach zawartych w wyroku.
Sędziowie wskazują, że w praktyce pisanie obszernych uzasadnień nie dość, że mija się z celem, to przeszkadza w efektywnym gospodarowaniu czasem ich pracy. W związku z tym na ich wniosek senatorowie stworzyli projekt zmian w Kodeksie postępowania karnego, zgodnie z którym w przypadku, gdy oskarżony przyzna się do winy, sędzia nie będzie musiał pisać wielostronicowego uzasadnienia. Z jednej strony sędziowie cieszą się z planowanych zmian, z drugiej pojawiają się też głosy krytyczne. Wg sędzi Barbary Piwnik nowelizacja nie pomoże w usprawnieniu sędziowskiej pracy: „Sąd pierwszej instancji ma szansę napisać uzasadnienie tylko w stosunku do podsądnych, którzy wyrok skarżą, ale na wszelki wypadek pisze pełną wersję. Wszystko dlatego, że sąd odwoławczy zawsze może kazać uzasadnienie uzupełnić, a sąd wyrokujący po wielu miesiącach może mieć z tym problem. Jeśli już wprowadzać zmiany, to z głową i tak, by mogły się naprawdę sędziom przydać i ich odciążyć”.
Ostatecznie zatem nie wiemy, czy projekt zmian będzie w ogóle przyjęty, a nawet jeśli, wejście w życie nowych przepisów nastąpi dopiero za kilka lat.
