W liście przewozowym jego nadawca zamieszcza:
- nazwę i adres nadawcy, jego podpis oraz określenie placówki przewoźnika zawierającej umowę,
- miejsce przeznaczenia przesyłki oraz nazwę i adres odbiorcy,
- określenie rzeczy, masy, liczby sztuk przesyłki, sposobu opakowania i oznaczenia,
- inne wskazania i oświadczenia, wymagane albo dopuszczone zgodnie z przepisami ze względu na warunki danej umowy lub sposób rozliczeń.
Nadawca dołącza do listu przewozowego dokumenty wymagane w przepisach szczególnych a w razie niemożności ich dołączenia dostarcza je w odpowiednim czasie w miejscu załatwiania wymaganych czynności, zamieszczając w liście przewozowym odpowiednią wzmiankę o dołączeniu dokumentów lub miejscu ich złożenia. Jeżeli wartość przewożonych rzeczy nie wynika z rachunku sprzedawcy lub dostawcy ani z obowiązującego cennika, nadawca może zadeklarować ich wartość w dokumencieprzewozowym. Poprawnie sporządzony list przewozowy musi zawierać fizyczny spis inwentarza, przesyłanego przy pomocy transportu powietrznego, lądowego, wodnego a także transportu multimodalnego. Dokument przewozowy jest dowodem przekazania przewoźnikowi przez eksportera towaru będącego przedmiotem kontraktu. Posiadacz dokumentów przewozowych posiada prawo do dysponowania towarem. List przewozowy nie jest jednak umową o przewóz, stanowi jedynie potwierdzenie zawarcia umowy o przewóz.
W zależności od rodzaju transportu wyróżniamy między innymi następujące rodzaje międzynarodowych listów przewozowych:
- międzynarodowy list przewozowy CMR,
- międzynarodowy list przewozowy CIM (lub SMGS),
- lotniczy międzynarodowy list przewozowy AWB,
- konosament morski lub rzeczny.
W przypadku korzystania z transportu drogowego stosuje się samochodowy międzynarodowy list przewozowy CMR.
Jest on dokumentem potwierdzającym istnienie umowy o przewóz samochodowy pomiędzy nadawcą i przewoźnikiem oraz określa relacje pomiędzy nadawcą, przewoźnikiem a odbiorcą. Został ustalony na podstawie Konwencji CMR o umowie międzynarodowego przewozu drogowego towarów z dnia 19 maja 1956r. Do listu przewozowego CMR dołącza się Jednolity Dokument Administracyjny SAD. List ten wypełnia nadawca a podpisuje, w imieniu przewoźnika, kierowca przyjmujący towar. Dokument składa się z 4 egzemplarzy. Trzy pierwsze to oryginały, czwarty to kopia. Oryginały są dla nadawcy, odbiorcy i przewoźnika. Kopia jest dla celów kontrolnych. Prawo dysponowania przesyłką mają odbiorca lub nadawca – jeśli w tekście listu nie znajdzie się wzmianka, że towarem dysponuje odbiorca pozostaje on w gestii nadawcy. Podstawowe informacje znajdujące się w liście CMR dotyczą: nadawcy, przewoźnika, odbiorcy, towaru, terminu i miejsca nadania, przewidzianego miejsca dostawy, kosztów związanych z przewozem, instrukcji niezbędnych do załatwienia formalności celnych oraz wykazu dokumentów wręczonych kierowcy. Wszystkie strony mają możliwość wnoszenia zmian w liście przewozowym, natomiast za szkody i koszty wynikające z podania złych lub niejasnych danych odpowiada nadawca. CMR wypełnia się jest w języku kraju nadania i jest on dokumentem imiennym, niezbywalnym i nieprzenośnym (nie podlega obrotowi i nie jest papierem wartościowym).
Najczęściej stosowanym dokumentem przewozowym w transporcie kolejowym jest międzynarodowy kolejowy list przewozowy CIM.
Stanowi on dwustronną umowę pomiędzy nadawcą a przewoźnikiem (firmą kolejową) i jednocześnie stwierdza nadanie przesyłki. Towar może być wysłany na podstawie tych dokumentów w tranzycie przez różne kraje, aż do miejsca przeznaczenia. Koszty frachtu kolejowego są pokrywane z góry w momencie nadania przesyłki. Przyjęcie przez kolej danego kraju przesyłki na podstawie bezpośredniego listu przewozowego oznacza jednoczesne zawarcie umowy z kolejami państw przez, które przesyłka ta będzie przewożona. Dokument ten składa się z 5 części:
- oryginału, który przewoźnik przekazuje odbiorcy,
- tzw. wtórnika listu przewozowego czyli duplikatu, który trafia do wysyłającego towar,
- tzw. ceduły przewozowej, która jest dowodem dokonania przewozu i trafia ostatecznie na stację docelową,
- pierwopisu ceduły pozostającego na stacji nadania przesyłki oraz
- poświadczenia odbioru, które służy jako podstawa do wzajemnego rozliczenia się między administracja kolejową.
List przewozowy CIM jest sporządzany w dwóch wersjach: w języku kraju nadania oraz w języku niemieckim, włoskim lub francuskim. Odpowiednikiem listu przewozowego CIM w transporcie do krajów Europy Wschodniej oraz Mongolii i krajów socjalistycznych Dalekiego Wschodu jest międzynarodowy kolejowy list przewozowy SMGS wypełniany w języku niemieckim lub rosyjskim. Kolejowy list przewozowy jest również dokumentem imiennym, niezbywalnym i nieprzenośnym.
AWB (Air Way Bill) to lotniczy list przewozowy stwierdzający istnienie umowy o przewóz lotniczy w obrocie międzynarodowym.
Stanowi też potwierdzenie przyjęcia towaru do przewozu i zawiera warunki wykonania tej usługi. Wypełniany jest tylko w języku angielskim. Zgodnie z przepisami IATA (Międzynarodowego Zrzeszenia Przewoźników Lotniczych) wystawia się 3 oryginały (po jednym dla nadawcy, odbiorcy, przewoźnika) oraz 6 kopii. Pierwszy oryginał o barwie zielonej przeznaczony jest dla przewoźnika, drugi różowy dla odbiorcy a trzeci niebieski dla nadawcy (jako dowód zawarcia umowy). Kopie służyć mogą jako dowód pokwitowania dostawy, dokument do odprawy celnej czy dokument rozliczeniowy dla przewoźników (jeśli jest ich kilku).Za dokładność wypełnienia dokumentu odpowiada nadawca. On również ponosi odpowiedzialność za szkody powstałe z powodu błędów w treści listu przewozowego. Przesyłką dysponuje nadawca. Traci to prawo w momencie nadejścia towaru do miejsca przeznaczenia, oświadczenia przewoźnika o zaginięciu przesyłki oraz w sytuacji, gdy przesyłka nie nadejdzie w terminie nie z jego winy. Lotniczy list przewozowy podobnie jak poprzednie jest dokumentem imiennym, niezbywalnym i nieprzenoszalnym. Jego oryginał jest honorowany przez banki jako wystarczający dokument przewozowy.
W transporcie morskim dokument przewozowy nosi nazwę konosamentu.
Jako papier wartościowy stanowi dowód przyjęcia oznaczonego w nim ładunku na statek w celu jego przewozu. Jest dokumentem legitymującym do swobodnego rozporządzania tym ładunkiem i jego odbioru (reprezentuje towar na jaki został wystawiony), co bardzo ułatwia obrót towarowy. W Polsce konosament jest regulowany przepisami Ustawy z dnia 18 września 2001r. kodeks morski (Dz. U. z 2009r., Nr 217, poz. 1689). Może być wystawiony zarówno w przypadku umowy czarterowej (gdy przewoźnik zobowiązuje się oddać do załadowania cały statek, bądź jego określoną część) oraz umowy bukingowej (gdy zobowiązuje się tylko do przewiezienia określonego w umowie ładunku). Wydawany jest tylko na żądanie załadowcy (w praktyce zawsze). Jako papier wartościowy jest dokumentem zbywalnym i przenośnym a posiadający konosament jest właścicielem towaru (o ile dokonano prawnie ważnego przeniesienia). Przenoszenie prawa własności zależy od formy konosamentu. Konosament imienny przenoszony jest w drodze cesji, konosament na okaziciela poprzez wydanie a konosament na zlecenie poprzez indos. Konosament wystawiony zgodnie z przepisami Kodeksu morskiego stwarza domniemanie przyjęcia na statek określonych towarów w takiej ilości i w takim stanie, jak to zostało uwidocznione w dokumencie. Rozstrzyga on o treści stosunku prawnego między przewoźnikiem a odbiorcą towaru, bowiem postanowienia umowy przewozu wiążą o tyle o ile wynika to z wyraźnego odesłania znajdującego się w konosamencie.
Najczęściej wydaje się trzy egzemplarze (oryginał, wtórnik i kopie, tyle ile chce załadowca – do pięciu kopii -dla podmiotów stosunku czyli dostawcy, odbiorcy i przewoźnika/ armatora oraz ewentualnie dla innych podmiotów np. banków). Poza tym odpis konosamentu towarzyszy towarowi na statku. Dane dotyczące ładunku umieszcza się na podstawie pisemnej deklaracji załadowcy. Oznacza to, że za szkody i wydatki wynikające z niedokładności lub nieprawidłowości ponosi odpowiedzialność załadowca. Wystawcą konosamentu jest przewoźnik, ale podpisuje go kapitan statku (może też agent bądź makler morski). Jeżeli w konosamencie nie wymieniono przewoźnika, to uważa się, że jest nim armator statku, na który załadowano towar. W przypadku, gdy przewoźnik określony jest niedokładnie lub fałszywie armator statku, na który załadowano towar, odpowiada przed odbiorcą towaru za wynikłe stąd szkody. Roszczenia z tytułu przewozu wygasają po dwóch latach od dnia wymagalności, natomiast z tytułu konosamentu po roku od dnia, w którym wydanie nastąpiło lub miało nastąpić (o ile strony w porozumieniu nie wydłużą tego okresu). Z powodu złożoności procesu, jakim jest transport morski, wyszczególnia się kilka rodzajów konosamentów. Wyróżniamy konosamenty na towary załadowane (wówczas gdy do obowiązków eksportera należy załadowanie towaru na statek) oraz konosamenty na towary przyjęte do załadowania (gdy za załadowanie towaru na statek odpowiada przewoźnik). Dokumenty przewozowe w transporcie morskim można podzielić również na konosamenty czyste (takie, które nie zawierają klauzul stwierdzających niewłaściwy stan towaru) oraz na konosamenty nieczyste (gdy zawierają tzw. klauzulę restrykcyjną, tj. przewoźnik stwierdza niewłaściwy stan otrzymanego towaru).
W przypadku transportu śródlądowego stosuje się konosament rzeczny, który podobnie jak konosament morski jest papierem wartościowym.
Jest to dokument stwierdzający przyjęcie towaru do przewozu na wskazanych w nim warunkach.
