Wprowadzone przepisy mają na celu ochronę interesów wielu podmiotów w jednym postępowaniu cywilnym. Jak określił to sam ustawodawca, celem ustawy jest unormowanie sądowego postępowania cywilnego w sprawach, w których są dochodzone roszczenia jednego rodzaju, przez co najmniej 10 osób, oparte na tej samej lub takiej samej podstawie faktycznej (postępowanie grupowe). Osoba przystępująca do postępowania grupowego ma pełną swobodę w zakresie dochodzenia swoich roszczeń, tzn. wszczęcie postępowania grupowego nie wyłącza możliwości dochodzenia roszczeń przez inne osoby, które nie przystąpiły do grupy lub z niej wystąpiły. Oznacza to, że dochodzenie roszczeń w postępowaniu grupowym nie wyklucza możliwości wytoczenia powództwa przeciw temu samemu pozwanemu przez osoby, które nie przystąpią do grupy, mimo że ich roszczenie nadawałoby się do tego, albo też wystąpiły z takiej grupy.
Zakres roszczeń dochodzonych w postępowaniu grupowym
Ustawa ma zastosowanie w sprawach o roszczenia o ochronę konsumentów, z tytułu odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną przez produkt niebezpieczny oraz z tytułu czynów niedozwolonych, z wyjątkiem roszczeń o ochronę dóbr osobistych. Zakres ustawy jest świadomie zakreślony szeroko. Podstawowym wyznacznikiem dopuszczalności postępowania grupowego jest wymóg, według którego chodzi tylko o te przypadki, gdy roszczenia członków grupy są oparte na jednakowej podstawie faktycznej albo na jednakowej podstawie prawnej, jeżeli istotne okoliczności faktyczne uzasadniające żądanie są wspólne dla wszystkich roszczeń.
W przypadku gdy w postępowaniu grupowym ma być dochodzone roszczenie o zasądzenie kwoty pieniężnej, członkowie grupy muszą zgodzić się na ryczałtowe określenie wysokości należnego im odszkodowania, tzn. na jego ujednolicenie (standaryzację), rezygnując z ewentualności dochodzenia swojego roszczenia indywidualnie i z jego zaspokojenia w szerszym zakresie. Wysokość roszczeń może być ujednolicona w podgrupach liczących co najmniej 2 osoby, jeżeli okoliczności dotyczące poszczególnych członków grupy są na tyle zróżnicowane, że ujednolicenie roszczeń wszystkich członków grupy nie jest możliwe (np. z uwagi na zróżnicowany charakter poniesionych szkód), ale do ujednolicenia dochodzi w mniejszych zespołach.
W sprawach o roszczenia pieniężne powództwo może ograniczać się do żądania ustalenia odpowiedzialności pozwanego. Taka sytuacja może zaistnieć, jeżeli okoliczności dotyczące poszczególnych członków grupy są na tyle zróżnicowane, że nie jest możliwe ujednolicenie wysokości roszczeń poszczególnych osób. Po wydaniu przez sąd wyroku ustalającego odpowiedzialność pozwanego, każdy z członków grupy może w indywidualnym procesie dochodzić przysługującego mu roszczenia, a wyrok wydany w postępowaniu grupowym pełni w procesie indywidualnym rolę prejudykatu.
Członkowie grupy
Każdy z członków grupy musi złożyć oświadczenie o przystąpieniu do grupy i wyrażeniu zgody co do osoby reprezentanta grupy. Oświadczenie o przystąpieniu do grupy może być złożone zarówno przed wszczęciem postępowania, jak również w jego trakcie. W oświadczeniu o przystąpieniu do grupy uprawniony (członek grupy) powinien określić swoje żądanie oraz wskazać okoliczności uzasadniające żądanie, a także przynależność do grupy oraz przedstawić dowody. Z chwilą przedstawienia sądowi oświadczenia o przystąpieniu do grupy między członkiem grupy oraz pozwanym powstaje skutek sprawy w toku, co do roszczenia objętego postępowaniem grupowym. Osoba, która przed dniem wszczęcia postępowania grupowego wytoczyła przeciwko pozwanemu powództwo o roszczenie, które może być objęte postępowaniem grupowym, nie później niż do dnia zakończenia postępowania w pierwszej instancji może złożyć oświadczenie o przystąpieniu do grupy. W takim przypadku sąd wydaje postanowienie o umorzeniu postępowania. Interwencja uboczna członka grupy po stronie powoda jest niedopuszczalna. W sprawach o roszczenia pieniężne ciężar udowodnienia przynależności członka do grupy spoczywa na powodzie. W innych sprawach do ustalenia przynależności członka do grupy wystarcza uprawdopodobnienie. Powód może zobowiązać członka grupy do złożenia w wyznaczonym terminie dodatkowych dowodów i wyjaśnień. Członka grupy lub podgrupy przesłuchuje się w charakterze strony.
Więź istniejąca między osobami – członkami grupy – ma być oparta na jednakowej podstawie faktycznej (np. korzystanie z usług jednego banku, kuracja tym samym medykamentem, zamieszkiwanie w strefie oddziaływania zakładu) albo na jednakowej podstawie prawnej, a ponadto zachodzić musi tożsamość istotnych okoliczności faktycznych uzasadniających poszczególne roszczenia podmiotów (np. związanie umową o przewóz i uczestniczenie w jednym wypadku drogowym). Ocena, czy więź istniejąca między podmiotami skutkuje możliwością połączenia ich w grupę i dopuszczenia rozpoznania sprawy w postępowaniu grupowym, każdorazowo będzie należała do sądu, badającego wstępnie pozew.
Należy wskazać, że jeżeli ktoś zdecyduje się na przystąpienie do grupy, to musi być świadomy wynikających z tego konsekwencji prawnych.
Reprezentant grupy
Powództwo w postępowaniu grupowym wytacza reprezentant grupy, który jest stroną procesu. Reprezentantem grupy może być osoba będąca członkiem grupy albo powiatowy (miejski) rzecznik konsumentów w zakresie przysługujących im uprawnień. Reprezentant grupy prowadzi postępowanie w imieniu własnym, na rzecz wszystkich członków grupy. Ustawa nie ingeruje w zasadzie w relacje między członkami grupy i jej reprezentantem, pozostawiając je umowie zainteresowanych podmiotów. Treść tej umowy zainteresowani mogą ukształtować dowolnie, zgodnie z zasadą swobody umów. Umowie stron pozostawiono także problem, skąd reprezentant grupy będzie posiadał środki pieniężne na pokrycie opłat związanych ze wszczęciem postępowania oraz kaucję. Aby być reprezentantem grupy, trzeba mieć akceptację jej członków. Nikt nie musi przystępować do grupy, jeżeli nie godzi się na osobę reprezentanta. Relacje między reprezentantem grupy i jej członkami określa prawo materialne.
Na reprezentancie ciąży wiele obowiązków związanych z zebraniem grupy, uzgodnieniem zasad uczestnictwa w grupie czy ustaleniem wynagrodzenia pełnomocnika. Członkom grupy pozostawiono jedynie decyzje w kwestiach najistotniejszych dla ochrony ich praw podmiotowych, co do cofnięcia pozwu, zrzeczenia się i ograniczenia roszczenia oraz zawarcia ugody. Reprezentant grupy może zostać zmieniony dowolnie przed wszczęciem postępowania, a po jego wszczęciu na wniosek więcej niż połowy członków grupy przez sąd. Wniosek o zmianę reprezentanta grupy powinien wskazywać proponowanego reprezentanta grupy oraz zawierać jego oświadczenie o wyrażeniu zgody na bycie reprezentantem. Sąd powinien ocenić zasadność wniosku, biorąc m.in. pod uwagę stan sprawy, interes grupy, sposób wywiązywania się reprezentanta z obowiązków, jego sytuację osobistą. Sąd dokonując zmiany reprezentanta grupy. W przypadku złożenia wniosku o zmianę reprezentanta grupy po wydaniu wyroku, bieg terminu do zaskarżenia wyroku nie może skończyć się wcześniej niż z upływem dwóch tygodni od uprawomocnienia się postanowienia o zmianie reprezentanta.
Zmiana reprezentanta grupy nie powoduje jednak wygaśnięcia pełnomocnictwa udzielonego w postępowaniu pełnomocnikowi. Oczywiście nowy reprezentant grupy może cofnąć udzielone pełnomocnictwo na zasadach ogólnych i ustanowić nowego pełnomocnika.
Pełnomocnik
W postępowaniu grupowym powodowie muszą obligatoryjnie korzystać z zastępstwa procesowego przez adwokata lub radcę prawnego, chyba że sam powód jest adwokatem lub radcą prawnym. Umowę z pełnomocnikiem zawiera reprezentant grupy, on także udziela pełnomocnikowi pełnomocnictwa procesowego. Zmiana reprezentanta grupy nie powoduje wygaśnięcia udzielonego w postępowaniu grupowym pełnomocnictwa oraz warunków zawartej umowy. Umowa musi określać zasady zastępstwa procesowego oraz sposób wynagrodzenia pełnomocnika, przy czym umowa regulująca wynagrodzenie pełnomocnika może określać wynagrodzenie w stosunku do kwoty zasądzonej na rzecz powoda, nie więcej niż 20% tej kwoty.
Opłata sądowa
Ze względu na rozpoznawanie roszczeń wielu podmiotów jednocześnie ustawodawca dokonał zmian w ustawie z dnia 28 lipca 2005 roku o kosztach sądowych w sprawach cywilnych określając, iż opłata stosunkowa w sprawach o prawa majątkowe dochodzone w postępowaniu grupowym zamiast 5% wynosi 2% wartości przedmiotu sporu lub przedmiotu zaskarżenia, jednak nie mniej niż 30 złotych i nie więcej niż 100.000 złotych. Wysokość opłaty sądowej powinna być ustalana przez sąd dopiero po ostatecznym ustaleniu się składu grupy, co jest jednoznaczne z ustaleniem ogólnej wysokości roszczenia dochodzonego przez członków grupy. Jeżeli wartości przedmiotu sprawy nie da się ustalić w chwili jej wszczęcia, przewodniczący określa opłatę tymczasową. Opłatę tymczasowa w sprawach dochodzonych w postępowaniu grupowym wynosić może od 100 złotych do 10 000 złotych. Jeżeli reprezentantem grupy będzie powiatowy rzecznik konsumentów w sprawach dotyczących praktyk ograniczających konkurencję oraz praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów, wówczas zgodnie z treścią art. 96 ust. 1 pkt. 7 ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych jest on zwolniony z obowiązku uiszczenia kosztów sądowych.
Kaucja
Powództwo grupowe jest silnym elementem nacisku na pozwanego, który w związku z jego wytoczeniem często jest stawiany pod pręgierzem opinii publicznej, musi także zarezerwować niekiedy znaczne sumy dla zapewnienia sobie możliwości skutecznej obrony swoich praw. Dostrzegając niebezpieczeństwa płynące z ewentualności nadużycia instytucji postępowania grupowego, istnieje możliwość zabezpieczenia kosztów postępowania w drodze kaucji. Jest to rozwiązanie zbliżone do znanej postępowaniu cywilnemu instytucji kaucji aktorycznej określonej w art. 1119 k.p.c. Przepisy poza określeniem górnej granicy kaucji, która nie może być wyższa niż 20% wartości przedmiotu sporu, nie określają jej wysokości pozostawiając to decyzji sądu. Podobnie wygląda sprawa z terminem w jakim kaucja ma być wpłacona. Termin ten może być dowolnie wybrany przez sąd, nie może jedynie on być krótszy niż miesiąc. Na postanowienie w przedmiocie kaucji przysługuje stronom zażalenie. Jeżeli powód w określonym terminie nie wpłaci kaucji, sąd na wniosek pozwanego odrzuci pozew lub środek odwoławczy, orzekając o kosztach, jak w przypadku cofnięcia pozwu. Brak wniosku pozwanego nie wywołuje żadnych skutków spowodowanych nie wpłaceniem kaucji. Wyznaczając wysokość kaucji, sąd ma na względzie prawdopodobną sumę kosztów, które ponieść może pozwany w związku z procesem. Kaucję składa się w gotówce. Jeżeli w toku sprawy okaże się, że kaucja nie wystarcza na zabezpieczenie kosztów procesu, pozwany może żądać dodatkowego zabezpieczenia. Sąd na wniosek pozwanego zarządzi zaspokojenie z kaucji przyznanych mu kosztów. Wniosek taki powinien być zgłoszony w terminie miesiąca od dnia uprawomocnienia się orzeczenia kończącego postępowanie w sprawie. Jeżeli wniosku nie zgłoszono, sąd po upływie tego terminu zarządzi wydanie kaucji powodowi na jego żądanie. Sąd zarządzi wydanie powodowi kaucji natychmiast po uprawomocnieniu się orzeczenia kończącego postępowanie w sprawie, jeżeli pozwanemu kosztów nie przyznano.
Wniesienie pozwu
Postępowanie grupowe należy do właściwości sądu okręgowego a sąd rozpoznaje sprawę w składzie trzech sędziów zawodowych. Podstawowym zagadnieniem, które musi rozstrzygnąć sąd, jest dopuszczalność postępowania grupowego. Rozstrzygnięcie tego zagadnienia wymaga wyznaczenia rozprawy. Jeżeli sąd stwierdzi brak okoliczności uzasadniających rozpoznanie sprawy w postępowaniu grupowym, odrzuca pozew. W przeciwnym razie sąd wydaje postanowienie o rozpoznaniu sprawy w postępowaniu grupowym. Na postanowienie sądu w przedmiocie rozpoznania sprawy w postępowaniu grupowym przysługuje zażalenie.
Ogłoszenie o wszczęciu postępowania i możliwości przystąpienia do powództwa
Po uprawomocnieniu się postanowienia o rozpoznaniu sprawy w postępowaniu grupowym sąd zarządza ogłoszenie o wszczęciu postępowania grupowego. Ogłoszenie zawiera wskazanie sądu, przed którym toczy się postępowanie, przedmiot sprawy oraz informację dla uprawnionych, których roszczenia mogłyby być objęte powództwem, o zasadach wynagrodzenia pełnomocnika oraz o możliwości przystąpienia do grupy w terminie nie krótszym niż 1, a nie dłuższym niż 3 miesiące od daty ogłoszenia. Przystępujący winien złożyć pisemne oświadczenie reprezentantowi grupy o przystąpieniu do grupy. Przystąpienie do grupy po upływie terminu nie jest dopuszczalne. Wykaz osób, które przystąpiły do grupy, sporządza reprezentant grupy i przedstawia sądowi, dołączając oświadczenia o przystąpieniu do grupy.
Ogłoszenie o wszczęciu postępowania grupowego umieszcza się prasie o zasięgu ogólnokrajowym. W szczególnych wypadkach sąd może zarządzić zamieszczenie ogłoszenia w prasie o zasięgu lokalnym. Zarządzenie ogłoszenia o wszczęciu postępowania grupowego może być zaniechane wtedy, gdy z okoliczności sprawy wynika, że wszyscy członkowie grupy złożyli oświadczenia o przystąpienie do grupy. Przystąpienie do grupy po upływie terminu wyznaczonego przez sąd jest niedopuszczalne.
Zarzuty pozwanego co do członkowstwa
Pozwany, w terminie wyznaczonym przez sąd, co najmniej miesięcznym, może podnieść zarzuty co do członkostwa określonych osób w grupie. W sprawach o roszczenia pieniężne ciężar udowodnienia przynależności członka do grupy spoczywa na reprezentancie grupy. W innych sprawach do ustalenia przynależności członka do grupy wystarcza uprawdopodobnienie. Na postanowienie to przysługuje zażalenie. W przypadku wytoczenia powództwa o roszczenie objęte postępowaniem grupowym, przez osobę, która przystąpiła do grupy a nie została objęta postanowieniem sądu co do składu grupy, w terminie 6 miesięcy od dnia uprawomocnienia się tego postanowienia, w odniesieniu do tego roszczenia zostają zachowane skutki wytoczenia powództwa w postępowaniu grupowym.
Odrzucenie powództwa w postępowaniu grupowym
Odrzucenie pozwu z powodu niedopuszczalności postępowania grupowego nie może odbić się na ochronie indywidualnych praw podmiotowych członków grupy. Aby zapobiec takim negatywnym skutkom, członek grupy może w terminie 6 miesięcy od dnia uprawomocnienia się postanowienia o odrzuceniu pozwu, złożyć powództwo o roszczenie, które było objęte powództwem w postępowaniu grupowym. W odniesieniu do tego roszczenia, jeżeli zachowany zostanie powyższy termin, zachowane zostają skutki wytoczenia powództwa w postępowaniu grupowym.
Mediacja i ugoda
Ustawa nie wyłącza możliwości ugodowego załatwienia sprawy, podkreślając zarazem możliwość skierowania stron do mediacji przez sąd w każdym stanie sprawy. Oznacza to, że skierowanie stron do mediacji może nastąpić, wedle oceny sądu, nie tylko aż do zamknięcia pierwszego posiedzenia wyznaczonego na rozprawę, ale w każdym stadium sprawy. Zawarta ugoda podlega kontroli sądu.
Cofnięcie pozwu
Cofnięcie pozwu, zrzeczenie się lub ograniczenie roszczenia oraz zawarcie ugody wymaga zgody więcej niż połowy członków grupy. Sąd może uznać za niedopuszczalne cofnięcie pozwu, zrzeczenie się lub ograniczenie roszczenia, jak też zawarcie ugody, jeżeli okoliczności sprawy wskazują, że wymienione czynności są sprzeczne z prawem lub dobrymi obyczajami albo zmierzają do obejścia prawa bądź rażąco naruszają interes członków grupy.
Wyrok i egzekucja
W sentencji wyroku sąd wymienia wszystkich członków grupy lub podgrupy. W wyroku zasądzającym świadczenie pieniężne sąd ustala, jaka kwota przypada każdemu członkowi grupy lub podgrupy. Wyrok prawomocny ma skutek wobec wszystkich członków grupy. Każdy z członków grupy prowadzi samodzielnie egzekucję należnych mu świadczeń pieniężnych. Tytułem egzekucyjnym do prowadzenia egzekucji świadczenia pieniężnego przypadającego członkowi grupy lub podgrupy jest wyciąg z wyroku wskazujący w szczególności wysokość należnego mu świadczenia.
W przypadku prowadzenia egzekucji w sprawach o świadczenia niepieniężne, egzekucję wszczyna się na wniosek reprezentanta grupy. Jeżeli zasądzone świadczenie niepieniężne nie zostanie spełnione w terminie 6 miesięcy, liczonym od dnia uprawomocnienia się wyroku, a w tym czasie reprezentant grupy nie wystąpi z wnioskiem o wszczęcie egzekucji, wówczas z wnioskiem o nadanie klauzuli wykonalności, a także o wszczęcie egzekucji, może wystąpić każdy z członków grupy.
Tryb postępowania w sprawie złożenia pozwu grupowego
-
Zebranie się grupy liczącej co najmniej 10 członków.
-
Wybór reprezentanta grupy.
-
Wybór pełnomocnika i zawarcie umowy z pełnomocnikiem (radcą prawnym lub adwokatem).
-
Złożenie oświadczeń przez członków grupy o przystąpieniu do grupy.
-
Sporządzenie pozwu i wniesienie go do sądu.
Wymagane dokumenty
ü wykaz osób, które przystąpiły do grupy,
ü oświadczenia co najmniej 10 podmiotów o przystąpieniu do grupy,
ü wyrażenie zgody przez członków grupy na osobę reprezentanta i objęcie ich roszczeń postępowaniem grupowym,
ü oświadczenie reprezentanta o wyrażeniu zgody na pełnienie tej roli,
ü umowa z pełnomocnikiem,
ü pełnomocnictwo,
Stadia postępowania:
-
postępowanie w przedmiocie dopuszczalności postępowania,
-
ustalenie zakresu podmiotowego i przedmiotowego sprawy, dochodzonej przez co najmniej 10 podmiotów, kończące się postanowieniem sądu w przedmiocie składu grupy,
-
rozpoznanie sprawy kończące się wydaniem orzeczenia co do istoty sprawy,
-
wykonanie orzeczenia, w tym w zakresie kosztów postępowania.
Jarosław Olejarz
Kancelaria Prawna ARD
